Treurig, al die mensen die kapitalen hebben ondergebracht bij IJslandse banken en daar nu niet meer bij kunnen. Zeker als dat bedrag ligt boven het door de Nederlandse overheid gegarandeerde maximum van een ton. Hele pensioenen die door de pleeg gespoeld worden. Zo ook met al die risicovolle beleggingshypotheken. Er zullen genoeg huiseigenaren zijn die in deze roerige tijden hun adem inhouden.

Maar we weten allemaal: resultaten uit het verleden geven geen garanties voor de toekomst. Als ze nu toch voorzichtiger waren geweest. Iets conservatiever hadden belegd of een spaarhypotheek hadden afgesloten. Niet in zee waren gegaan met banken die enorme rentepercentages hadden aangeboden. Zich niet hadden laten verleiden door hun hebzucht. Eigen schuld, dikke bult zeggen we dan. Je had het kunnen weten, nu moet je op de blaren zitten.

De redenering deed me een beetje denken aan Het prentenboek van tante Pau. Dat is een soort verzamelalbum van 19de eeuwse moralistische prenten. Op een angstaanjagende manier werd kinderen destijds duidelijk gemaakt dat ze zich netjes moesten gedragen. Zo ging er een soort strip over een meisje dat op haar duimen zoog. Die kreeg voor straf een heel eng mannetje op bezoek die met een grote schaar haar duimen afknipte. Een huilend meisje bleef over zonder duimen. Een harde les was geleerd.

Het lijkt alsof het economisch systeem van de markt nu een beetje werkt zoals dat enge mannetje. De onzichtbare hand van de markt is vooral ook een bestraffende. Hij geeft billenkoek aan allen die onvoorzichtig zijn geweest. Daarom willen de echte neoconservatieven ook niet teveel overheidsingrijpen. Anders leren die stommelingen het nooit. Er dient gestraft te worden en de markt heeft weer eens laten zien excellent te kunnen straffen.

Vanuit die opvoedingsmetafoor kun je echter ook vragen stellen bij die denkwijze. Want een verantwoordelijke ouder zal zijn kind zeker niet overdreven beschermen, maar ook weer niet blootstellen aan de grootste gevaren. Je hebt liever niet dat je kind met een ijzerdraadje in het stopcontact gaat prutsen om erachter te komen dat dat niet verstandig was. Liever wil je een kind van tevoren bewust maken van dat soort gevaren. Daar heb je ook een klassiek verschil tussen links en rechts te pakken. Links wil voorkomen dat mensen in de criminaliteit geraken, rechts wil vooral harder straffen. Links wil met een verzorgingsstaat economische risico’s voor burgers minimaliseren. Rechts hamert eerder op ‘eigen verantwoordelijkheid’. Links werkt ex ante, rechts ex post. De zorgende moeder en de straffende vader, zoals het cliché luidt.

De laatste jaren kenden we in Nederland van overheidswege de ‘financiële bijsluiter’ om mensen te waarschuwen voor risico’s van bepaalde financiële producten. Een typische ex ante-gedachte. Proberen door middel van voorlichting het leed vóór te zijn. Tegelijkertijd zijn de mogelijkheden om grote risico’s te lopen voor burgers enorm toegenomen. En het financiële advies is zo geïndividualiseerd en gericht op de behoeften van klanten, dat van enige voorlichtende werking weinig sprake is. Dat heeft geleid tot een soort van ‘waardenrelativisme’ met betrekking tot sparen en beleggen.

Bij beleggingsadviseurs moet je vaak een test invullen om te zien wat voor soort ‘beleggingstype’ je bent. Of je van nature risico’s neemt of niet. In plaats van mensen te behoeden voor het risicovol gedrag dat blijkbaar in hun aard zit, worden ze daar door dit soort testen echter juist in gestimuleerd. Want als je risicovol belegt, krijg je  allerlei risicovolle producten voorgeschoteld. Je belegt op een wijze die bij je past, maar je krijgt nooit te horen of het nu verstandig of onverstandig is wat je doet. Ook hebben adviserende sites als Independer.nl banken als het IJslandse Landsbanki juist aangeraden aan de sparende consument. En zonder dat advies red je het als leek ook al niet in de wereld van ondoorzichtige en complexe financiële constructies. Best hoor, eigen verantwoordelijkheid, maar in een dergelijke omgeving wordt het de burger wel erg moeilijk gemaakt.

Matigheid, voorzichtigheid, prudentie zijn waarden die juist in een geïndividualiseerde maatschappij duidelijker van overheidswege moeten worden gecommuniceerd. Geen relativisme meer, maar een ondubbelzinnige keuze voor verstandige boven minder verstandige manieren van beleggen. Net zoals er een gezonde en een minder gezonde manier van leven is. De keuze voor het individu blijft vrij, maar als maatschappij geven we wel degelijk een voorkeur aan. Voorlichting over financiële producten zou alleen via een onafhankelijk, niet op winst gericht instituut gegeven moeten worden en niet worden overgeleverd aan de markt.

Tenslotte moeten we ook van mensen op hooggeplaatste posities enige verantwoordelijkheid kunnen verwachten. Niet alleen ambtenaren, ook de topmanagers van grote ondernemingen hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid. De schandalige salarissen en extreme bonussen geven geen andere boodschap dan dat hebzucht de norm is en dat je op korte termijn kan cashen en er nog mee wegkomt ook. Soms wilde je dat er toch nog ergens een eng mannetje was, zoals in het prentenboek van tante Pau, die de grote graaiers bij de kraag greep. Want waarschijnlijk gaat het straffende mannetje van de markt volledig aan hen voorbij.

Een vriend van mij is recentelijk vader geworden. Eigenlijk is hij de eerste in de vriendengroep uit mijn studententijd die een kind op de wereld zet. Niemand van ons heeft tot nu toe die stap durven wagen. Want ook al wil het cliché dat je ‘er zoveel voor terug krijgt’, iedereen weet dat je voor kinderen ook heel veel moet laten. Zorg voor kinderen vreet tijd en energie. Voor mannen én vrouwen, al vergt het nog iets meer van vrouwen, zeker als ze borstvoeding geven. En dan is er nog de financiële investering. J/M magazine rekende ooit uit dat een kind tot zijn twaalfde jaar bijna een ton kost. Tussen twaalf en achttien kost een kind nog eens bijna een halve ton. Als een kind na zijn achttiende gaat studeren komt daar weer 22.000 Euro bovenop. Dat is veel geld.

Al die tijd en dat geld kun je ook in andere dingen stoppen. Mensen die bewust geen kinderen nemen zijn vrijer, ze kunnen vaker op vakantie, hebben veel meer tijd voor zichzelf om uit te gaan en plezier te maken. De keuze om kinderen te krijgen is daarom moeilijk. Je vraag je af: red ik het wel? Wil ik dat eigenlijk allemaal wel opgeven? Gelukkig investeert de overheid een beetje in ouders die kinderen willen. Je krijgt kinderbijslag, al is het een fooi op de totale kosten van een kind. Kinderen zijn tot hun tiende gratis verzekerd voor ziektekosten. De overheid draagt bij in de kosten van de kinderopvang. Vrouwen kunnen betaald verlof opnemen, al is het oneerlijk dat mannen dat niet kunnen. Eigenlijk zou de overheid veel meer moeten investeren, want de keuze voor een kind is zo existentieel, dat je er niet door financiële overwegingen van afgehouden zou moeten worden.

Volgens een persbericht dat J/M Magazine vandaag publiceerde vindt driekwart van de bewust kinderloze ouders dat mensen die kinderen krijgen, de lasten zelf maar moeten dragen. Ik begrijp niet waar deze mensen zich druk over maken. Waar die rancune vandaan komt.  En dat terwijl ik wel degelijk kinderloos ben, al is het dan niet uit principe. Kinderen krijgen mag een individuele keuze zijn, die kinderen zijn voor ons kinderlozen wel mooi meegenomen. Zij moeten namelijk over twintig jaar onze vergrijzende verzorgingsstaat betalen. Zij moeten straks onze billen wassen als we oud en hulpbehoevend zijn. Dus er valt best wel wat voor te zeggen om door financiële regelingen de keuze voor kinderen, voor mensen die toch wel kinderen willen, gemakkelijker te maken. Sterker nog, dat mag wel een tandje meer. In Zweden en Denemarken doen ze dat beter.

Die bewust kinderlozen doen zo vreselijk moeilijk. Ze blijven maar doorzeuren over die jankende en krijsende kinderen, die de supermarkt onveilig maken en die alle aandacht stelen op verjaardagsfeestjes. Wees blij dat je dat gekrijs niet de hele dag hoeft aan te horen! Die kinderen moeten er toch komen, one way or another, als deze maatschappij wil voortbestaan. Waarom dan niet blij zijn dat anderen dat voor je oplossen? En mogen ze daar dan alsjeblieft wat financieel voordeel van hebben?

Want er zijn ook nog meer argumenten te bedenken dat het krijgen van kinderen meer is dan een individuele keuze waarbij je ‘zelf dan maar voor de kosten moet opdraaien’. Als die kinderen er toch komen, dan willen we ook dat ze opgroeien in een veilige omgeving, dat ze goed onderwijs krijgen en de middelen krijgen om zich geestelijk én lichamelijk te ontwikkelen. Ouders die geen sportclubs kunnen betalen, geen computer om mee te leren omgaan kunnen aanschaffen of die door een gebrek aan middelen niet vaak buiten de deur komen maken het leven voor het opgroeiende kind er niet beter op. Om in de toekomst leerachterstanden maar ook criminaliteit te voorkomen is een bepaalde minimumlevensstandaard nodig. Bij de lagere inkomensklassen kun je daar voor zorgen door middel van allerlei maatregelen, van tegemoetkomingen voor kinderopvang (gratis crèches bijvoorbeeld, tot allerlei fiscale regelingen. Dat is dus niet alleen in het individuele belang van ouders, maar in de toekomst voor de samenleving als geheel. We moeten zoveel mogelijk streven naar gelijke startkansen: dat is in het belang van ieder individu. Omdat het eerste levensjaar van kinderen cruciaal is, is het daarom ook niet gek om in de ouders te investeren.

Keuzevrijheid en kansengelijkheid, daar gaat het dus om. Niemand mag vanuit financiële motieven afzien van zo’n belangrijke keuze in zijn of haar leven. En alle kinderen verdienen een jeugd vrij van armoede. Ook mag het nooit een voorrecht van de rijken worden, om kinderen te nemen. Als kinderloze gun ik het daarom ouders, dat een gedeelte van het inkomen dat ik via belastingafdracht afsta aan de overheid, bij hen terecht komt. Niet alleen maar uit altruïsme of vanuit principe, maar ook omdat ik er zelf uiteindelijk profijt van heb. Laat die vriend van mij maar lekker luiers verschonen.

Over dit onderwerp heb ik vanmorgen gedebatteerd met Sander Simons tijdens het programma De Frontlinie van BNR.

(Bron van de foto: tico_bassie op flickr.com)

‘Ghb is belangrijker dan zon, zand en zee’. Zo luidde de suggestieve kop van een al even suggestieve reportage in de liberale krant NRC Handelsblad. Het stuk handelde over de partycultuur op de stranden van Bloemendaal aan Zee. Daar wordt –volgens het artikel- veel drugs gebruikt en is vooral het narcoticum ghb populair.  Aangezien je bij ghb snel overdoseringen krijgt en het middel slecht combineert met alcohol had Bloemendaal de afgelopen zomer te maken met 18 gevallen van comateuze bezoekers die per ziekenauto moesten worden afgevoerd. Daarom denkt de burgemeester van Bloemendaal over het invoeren van een zerotolerancebeleid.

Over zerotolerancebeleid had een paar dagen daarvoor ook al een ander artikel in NRC gestaan. Op een aantal dansfeesten is de politie sinds een paar jaar zo streng dat zelfs marihuana wordt afgepakt. Voorheen was het zo dat op dit soort feesten hasj en wiet werden gedoogd. Andersoortige drugs werden altijd al afgenomen, als ze tenminste gevonden werden bij het fouilleren bij de ingang. Het is een wonderlijke redenering: er zijn ongelukken met ghb en om die reden moeten hasj en wiet worden verboden op feesten.

Maar zerotolerance behelst meer. Al bij een aantal Amsterdamse housefeesten werd zelfs met drugshonden gewerkt. De toegang tot dit soort party’s begint dan een beetje te lijken op een Oost-Europese grensovergang uit de tijd van het ijzeren gordijn. De vraag is nu wat precies de reden is voor dit grimmige beleid. In het artikel over Bloemendaal worden de problemen rond ghb genoemd als aanleiding voor een strengere aanpak. Bij dancefestivals is er verder niet een echte aanleiding: de medische problematiek rond drugs is erg klein en alcohol is vaker een groter probleem. Terwijl drank opde feesten vrij verkrijgbaar is.

De reden die vaak wordt aangevoerd is dat men de bezoeker van feesten wil ‘beschermen’. Een klassiek paternalistische redenering dus: wij weten wat goed voor je is en daarom nemen we je alle illegale roesmiddelen af. De logische vraag die je dan kan stellen is: werkt het? Gaat de gezondheid van de partybezoeker erop vooruit bij een dergelijk strenger beleid? Het antwoord daarop is gemakkelijk te geven. Drugs zijn vrij gemakkelijk mee te smokkelen, iets dat bezoekers van feesten in landen waar al jaren een repressiever drugsbeleid heerst, zoals in het Verenigd Koninkrijk, al lang weten. Maar al zou het wel werken, dan kan het negatieve effecten hebben. Mensen die graag in een roes willen geraken op een feest zullen vanzelf op zoek gaan naar drugs op het feest zelf, met alle risico’s voor de kwaliteit van wat ze kopen. Of ze gaan juist heel veel drinken en alcohol is nu juist een middel dat –zoals de ervaring leert- veel problemen kan opleveren. Of ze nemen van tevoren alles in één keer in.

Jaren terug, in minder repressieve tijden, was het mogelijk om op housefeesten je pilletje te laten testen op kwaliteit. Ook was het mogelijk om informatie te krijgen over het minimaliseren van risico’s bij druggebruik. Dat zou je ook kunnen zien als een vorm van paternalisme, maar een libertaire vorm daarvan: we weten dat jullie die drugs toch gaan gebruiken, maar doe het dan alsjeblieft op een verstandige manier. Er was altijd een autoriteit aanwezig die je kon vertellen wat je beter wel en niet kon doen. Het maakte feesten minder grimmig, gezelliger en zorgde voor minder incidenten.

Maar de mogelijkheid om pillen te testen is al een paar jaar terug door de neoconservatieven van het CDA in de regering afgeschaft. Het idee daarachter was dat zo’n test een impliciete goedkeuring van druggebruik inhield en dat wilde men niet. Druggebruik mag niet, het is fout en wordt bestraft. Dat was de nieuwe boodschap. De stelligheid waarmee dit verkondigd wordt doet vermoeden dat er hier meer achter zit dan alleen medeleven met de problemen van jongeren met druggebruik. Waar rook is, is vuur en wanneer er niet geluisterd wordt naar rationele argumenten, dan weet je bijna altijd dat je tegen het koele, bikkelharde oppervlak van een in beton gegoten ideologie aanbotst.

De eerder genoemde suggestieve kop boven het artikel uit NRC zegt wat over die ideologie. Want waarom poneert de krant hier een tegenstelling tussen ghb en ‘zon, zand en zee’? De impliciete boodschap is: aan zon, zand en zee zou je genoeg moeten hebben. Waarom dan ook nog drugs nemen om je lekker te voelen? Het is de eeuwige litanie van de overtuigde niet-gebruiker: ‘je kunt toch ook plezier hebben zonder te gebruiken?’. En die boodschap veronderstelt weer een nog diepere overtuiging: het geluk is altijd voorhanden. Deze wereld is op zichzelf mooi genoeg om van te genieten, het zijn de simpele dingen die het hem doen, het ware geluk ligt in de eenvoud en meer van dat soort clichés.

De sceptische conservatief John Gray heeft deze overtuiging in zijn boek Strohonden (Eng: Straw dogs) haarscherp gekoppeld aan utopisme. Mensen die geloven dat de hemel op aarde maakbaar is kunnen moeilijk leven met het idee dat andere mensen roesmiddelen nemen om tijdelijk te ontsnappen aan de gewoonheid en dagelijksheid van het bestaan. Daarom is één van de grootste anti-drugscampagnes ooit uitgevoerd door een totalitair utopisch regime: China onder Mao. Maar ook neoliberalisme en neoconservatisme zijn ideologieën die geloven dat de wereld maakbaar is, dat overal een oplossing voor is. Daarom is de ‘War on drugs’ ook serieus begonnen onder Reagan (veel fanatieker dan Nixon, die officieel begonnen is met een repressiever beleid), diezelfde man die in de Verenigde Staten met neoliberale hervormingen begon is gestart.

In de woorden van John Gray: ‘Druggebruik is het stilzwijgend toegeven van een verboden waarheid. Voor de meeste mensen ligt het geluk buiten bereik. Vervulling wordt niet in het dagelijks leven gevonden, maar in het ontsnappen eruit. Aangezien geluk niet verkrijgbaar is, zoekt het merendeel der mensheid plezier.’ Die verboden waarheid willen de utopisten en ideologen van nu niet erkennen. Het is niet voor niets dat ik eerder de vergelijking maakte tussen de bewaakte ingang van dancefestivals, met honden en veel politie, met het ijzeren gordijn tijdens de Koude Oorlog. Ook het inzetten van agenten in burger, om druggebruik en handel tijdens housefeesten op te sporen (eveneens onderdeel van zerotolerance beleid)  doet denken aan de praktijken van de Stasi in de DDR. De oorlog tegen drugs levert een nieuw soort totalitarisme op, waarvan we de vormen al eerder in de geschiedenis hebben mogen aanschouwen.

Ik hoor te weinig geluiden uit linksliberale hoek die hier tegenin gaan. Waar is Groenlinks? D’66? Waarom horen we zo weinig van de vrijzinnige richting binnen de PvdA? Bestaat die nog? Er gebeurt op dit moment iets heel naars met onze maatschappij en het gebeurt recht voor onze neuzen. Nederland was ooit een tolerant land met een uitstekend functionerend drugsbeleid. Er zijn krachten bezig om al die vooruitstrevendheid, alles waar we trots op waren, kapot te maken en daar een sombere, repressieve machine overheen te leggen. Als er iets is dat vrijzinnig links zou moeten doen, dan is het wel het aan de kaak stellen van dit soort praktijken.

Alweer een tijd terug schreef ik een aantal blogs (1, 2) over het onderwerp ‘spirituele politiek’. Volgens onderzoeksbureau Motivaction valt ruim een kwart van de Nederlanders onder de categorie van ‘ongebonden spirituelen’. Een samenraapsel van new agers, ‘ietsisten’, holisten, paganisten en yoga-beoefenaars, kortom mensen die geloven dat er ‘meer’ is maar dat niet bij een van de traditionele geloven zoeken. Wel geloven ze in ‘positief denken’ en vertrouwen ze op intuïtie. Een blad dat een mooi beeld geeft van datgene waar deze mensen zich mee bezighouden is het immens populaire Happinez. 

Ik vroeg me destijds af of deze groep, die kritisch lijkt te staan ten opzichte van veel misstanden in de moderne samenleving, politiek actief te maken is. Uiteindelijk was ik behoorlijk kritisch over het mogelijke politieke potentieel. De vele new age therapieën zijn juist een doekje voor het bloeden in een samenleving die steeds ‘flexibeler’ en neoliberaler wordt en in hun ‘shop-‘karakter spiegelen ze de structuur van diezelfde maatschappij. Zouden deze spirituelen nu werkelijk naar een betere wereld streven of gaat het er gewoon om dat ze zichzelf in hun eigen bewierookte wereldje gelukkig voelen?

11 Maart jl. werd de Partij voor Mens en Spirit opgericht. Al ruim daarvoor had Lea Manders, één van de oprichtsters, contact met me gezocht om te vragen of ze gebruik mocht maken van één van mijn blogjes. Dat verwonderde me, vanwege het kritische karakter van die stukjes. Maar –zo vertelde ze me- juist daarom wilde ze naar mijn schrijfsels verwijzen, om bewust te worden van de eigen valkuilen. Zoveel zelfreflectie had ik van nieuwe spirituelen niet verwacht en was dan ook blij verrast. Het is altijd fijn als datgene wat je schrijft enige impact heeft.

Ik heb eindelijk wat tijd gevonden om de website van de PMS (wel een beetje rare afkorting) eens goed te bekijken. Ik vond veel van de visie en uitgangspunten van de partij uitgesproken sympathiek, maar tegelijkertijd erg idealistisch. Bijvoorbeeld:

‘De economie wordt niet meer centraal gesteld, maar economie wordt gezien als de “dienende en verbindende bloedstroom van het totale systeem”. De mens is er niet voor de economie, maar economie staat in dienst van de mens.

1.    Praktisch: Instellingen en bedrijven maken de belangen van de werknemers nooit ondergeschikt aan eigenbelang of aan materialistische uitgangspunten.’

Bedrijven die hun belangen niet ondergeschikt maken aan eigenbelang en materialistische uitgangspunten? Dat is een uitgesproken radicale stelling. Wel heel sympathiek trouwens en netjes doorgeredeneerd vanuit hun spirituele uitgangspunten. In dit opzicht had ik ongelijk: spiritualisme heeft wel degelijk een maatschappijkritisch potentieel. Ze lopen dan echter wel weer tegen een ander gevaar aan. Dat is het gevaar van de veel te hoge idealen. Spirituelen zijn toch al wolkenridders: als ze hun uitgangspunten niet realistisch formuleren zullen ze mijn inziens al helemaal niet serieus worden genomen. Beter kunnen ze hier iets zeggen over het stimuleren van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, bijvoorbeeld via een subsidiestelsel. Dichter bij huis en haalbaarder.

Overigens zijn andere ideeën veel praktischer geformuleerd. Neem nou:

‘De mens en diens vrije geestelijke en persoonlijke ontwikkeling staan steeds centraal. De mens wordt gezien als integraal verbonden met de natuur. Alles maakt deel uit van één systeem.
    1. Praktisch: Mens en natuur horen bij elkaar. Elke mens dient in de buurt groen en ruimte te hebben om zich vrijelijk te kunnen ontwikkelen, evenals onderwijs en een leefomgeving die het individu aanvult en respecteert.’

Dat is nog eens een heel concrete uitwerking van een theoretisch uitgangspunt! Als de partij het voor elkaar krijgt om hun spirituele filosofie, die veel mensen in Nederland aan zal spreken, om te zetten in dit soort praktische standpunten in een verkiezingsprogramma, dan zouden ze volgens mij best nog wel eens op een aantal zetels kunnen rekenen.

De vraag is echter niet of een dergelijke partij niet ten onder gaat aan de individualistische overtuigingen van de verschillende leden. Oude religieuze partijen, zoals CDA of Christenunie gaan uit van geïnstitutionaliseerde religie. De uitgangspunten daarvan staan min of meer vast. Hoe moet dat met de enorme diversiteit aan spirituele filosofieën die ten grondslag liggen aan het wereldbeeld van ‘ongebonden spirituelen’? Gaat daar überhaupt enige samenbindende werking vanuit? Het zal een uitdaging zijn voor de spirituelen om hun uitgangspunten zodanig te formuleren dat al deze groepen zich er in kunnen vinden. Ik ben benieuwd hoe dat zich zal ontwikkelen.

Ik weet het: dit soort vergelijkingen mag je niet maken. Je kunt alles wel wegrelativeren als je het leed van de wereld erbij haalt. Maar toch. Als ik de beelden zie van het Chinese leger dat ‘orde op zaken’ stelt in Tibet en omgeving, als ik de fanatieke protesten zie van de Tibetanen, de vastberaden blik in de ogen van de demonstranten, dan denk ik: dit zijn mensen die vechten om hun vrijheid van meningsuiting. En meer. Zij verzetten zich tegen een onmenselijk dictatotoriaal regime dat lang geleden wederrechtelijk hun land heeft bezet. Dit is een strijd die ergens over gaat. Hier staat beschaving tegenover barbarij.

Vergelijk dat eens met onze eigen kampioen van de vrijheid van meningsuiting: Geert Wilders. Ook hij zegt vanuit een underdog-positie te spreken. Zodra er mensen zijn die hem de mond willen snoeren, dan haalt hij alle dictatoriale regimes uit de geschiedenis erbij. De regering gedraagt zich als de DDR, de Sovjetunie. Ze ontnemen hem zijn grondwettelijk recht om te zeggen wat hij denkt. Geert heeft een Boodschap en hij is vastberaden om deze aan de wereld kenbaar te maken. Geert voert een heldhaftige en verbitterde strijd.

Wilders –en veel rechtse intellectuelen met hem- brengen voortdurend de boodschap dat de Taliban al zowat aan onze grens staan. Dat het één minuut voor twaalf is. Dat als we nu niets doen een horde islamitische barbaren binnendendert met woeste baarden en zwaaiend met hun kromzwaarden, klaar om alle Nederlandse vrouwen in een burkha te heisen en alle homoseksuelen op te hangen aan een grote blauwe strop. Helden van het vrije woord, zoals Wilders zelf, moeten hun waarschuwingsboodschap met gevaar voor eigen leven kunnen uiten. Tegenwerken van Wilders is eigenlijk landverraad. Want kijk maar: daar staan ze al, met hun djellaba’s en hun ogen als pikzwarte kooltjes. Geen slappe knieen nu, willen de echte mannen alsjeblieft opstaan? Geert: almachtig soeverein, herkent de uitzonderingssituatie en wijst de vijand aan.

Maar na een blik op de demonstraties in Tibet doet de heroïsche strijd van Wilders toch wat potsierlijk aan. Immers: niemand legt hem daadwerkelijk wat in de weg. Hij krijgt alle mogelijkheden zijn filmpje te tonen – als is het maar op internet. Over media-aandacht heeft hij niet te klagen. En nergens staan er tanks klaar om hem de ideeen met granaten uit het hoofd te schieten. Vrijheid van meningsuiting: het is een belangrijk strijdpunt in elke dictatuur, het maakt deel uit van de wording van een democratische natie. Wilders’ noodkreten zijn niets anders dan theater, met behulp van gezochte metaforen probeert hij een situatie op te roepen –als ware het nostalgie- waarin hij inderdaad de underdog is en moet strijden tegen de onderdrukkende macht van een dictatoriale staat. Maar dan nog: waar zijn die horden bloeddorstige moslims eigenlijk?

Wilders komt niet op voor de vrijheid van meningsuiting: hij is eerder het resultaat van een verwendheid van meningsuiting. Van een decadent mediaklimaat waarin journalisten zich vermoeid van de ene hype naar de andere slepen. Waarin de borrelpraat van de zoveelste poedelachtige kleinburger het beter doet dan werkelijk verzet zoals dat in Tibet plaatsvindt. Een klimaat waarin de Nederlander vanuit zijn luie stoel als een toeschouwer vermaakt wil worden door het theatraal geweld van populistische politici. Nu, als we dan toch met ons allen zo vermoeid zijn en op zoek naar hypes en kicks, waarom dan niet het volgende idee eens uitproberen: een nieuw programma-format Wilders in Tibet. Waarin Wilders een film uitbrengt over de misdaden van het Chinese regime. Deze na veel strijd stiekem vertoont in een klein illegaal theater ergens in een Tibetaanse plaats, omsingelt door Chinese tanks en artillerie. Stiekem distribueert via internet en illegale DVD’s. Dan heeft Wilders eindelijk eens een échte vijand.

Op het moment dat bekend werd dat de publieke omroep op 23 februari a.s. de porno-klassieker Deep Throat gaat uitzenden, kon je het commentaaral verwachten. Onmiddellijk schoten de christelijke partijen in hunrituele stuip. Vice-premier Rouvoet van de Christenunie deed een‘moreel appèl op de maatschappelijke verantwoordelijkheid’ van depublieke omroep om de uitzending tegen te houden. Bas van der Vlies(SGP) riep minister Plasterk op om de omroepen ‘om te praten’. ArieSlob (CU) vindt Deep Throat‘een historisch symbool van seksuele uitbuiting en pervers winstbejag.’Hoewel porno destijds werd gepresenteerd als bevrijdend, heeft hetgenre volgens Slob alleen maar gezorgd voor meer onderwerping.

Wat wordt er nu precies getoond, die bewuste avond? De VPRO zalsamen met BNN naast de pornofilm zelf zowel de kritische documentaire Inside Deep Throat (over de film Deep Throat als cultureel fenomeen, met al zijn voors en tegens) uitzenden, als een speciale uitzending van Spuiten en Slikkenover porno. In beide begeleidende uitzendingen zullen allerlei aspectenvan pornografie en specifiek deze pornofilm ongetwijfeld aan bod komen,ook de onderdrukking waar Slob naar verwijst. Dus de uitzending is indat opzicht informatief en stimuleert maatschappelijke discussie overhet onderwerp. Die discussie is naar mijn mening juist heel belangrijken zeker een taak van de publieke omroep. Wat interessanter is in dezeis vooral de wijze waarop de christelijke kritiek op seculiere wijzewordt geuit.

Natuurlijk weten we allemaal dat christenen sinds kerkvaderAugustinus ingepeperd hebben gekregen dat seks op zich vies en slechtis, dat je het alleen maar in de context van het huwelijk magpraktiseren en dan nog het liefst gericht op de voortplanting. Zekerhet uitbeelden van bloot en erotische handelingen zijn dan al verkeerd,omdat deze beelden ‘zondige’ verlangens in mensen zou opwekken. Dathoor je echter niet terug in de kritiek die zij uiten. SGP-voorman Bas van der Vliesheeft het erover dat de film in andere landen verboden is omdat dehoofdrolspeelster Linda Lovelace tot ‘acteren’ gedwongen was. Datzelfdefeit noemt Arie Sloben hij voegt er nog een andere kritiek aan toe: ‘Porno werd destijdsgepresenteerd als seksuele bevrijding, maar het bracht een nieuweonderwerping waarvan talloos veel vrouwen en mannen het slachtofferzijn geworden.’ Alsof het hen gaat om de uitbuiting van actrices (enacteurs?) door de porno-industrie. Een partij als de SGP die vrouwenpolitiek monddood wil maken, evenals de Christenunie die vrouwen wel inde politiek ziet, maar de man het ‘hoofd’ van het gezin laat blijven, hebben als het over seks gaat paradoxalerwijze ineens de mond vol over uitbuiting van vrouwen.

Want wat voor programma’s zien we wel bij de publieke omroep? Watopvalt aan onze publieke omroep als je die vergelijkt met bijvoorbeeldde BBC dan is het wel de overmaat aan religieus geïnspireerdeprogramma’s op televisie en radio. Kruispunt (RKK), Schepper & Co(NCRV), Soeterbeeck (RKK), Het Elfde Uur (EO) zijn momenteel optelevisie te zien en hebben allemaal een meer of minder religieuzethematiek en dan heb ik het nog niet eens gehad over alle kleinesplinteromroepjes die op basis van artikel 39f van de Mediawet hunreligieuze propaganda via de publieke omroep mogen uitzenden. Staat hetaantal religieuze omroepen: KRO, NCRV, EO, RKK, IKON, NIO, NMO, OHM,BOS, ZvK überhaupt wel in relatie tot de vraag naar dit soortprogramma’s? En is het de taak van een door de overheid gefinancierdeomroep om zo ontzettend veel religie uit te zenden? Afgaand op deproducties van de omroepen zou je bijna gaan denken dat het ‘normaal’is om gelovig te zijn, een idee waar ik als atheïst ernstig tegenprotesteer. Het is mijns inziens net zo normaal om te geloven in eenGod in de hemel als dat Linda Lovelace een clitoris in haar keel heeft.De christelijke partijen doen er alles voor om dat omroepbestel metzijn buitenproportionele nadruk op religie in die vorm te behouden. Omin de terminologie te blijven: wij atheïsten moeten dat allemaal maarslikken. Maar zodra het om seksualiteit gaat breekt de pleuris uit enzoeken de christenen met zalvende woorden naar elk excuus om degewraakte beelden van de buis te krijgen.

Toch hoort erotiek juist wél op de buis bij de publieke omroep. Deep throatis een klassieker en moet als fenomeen zeker getoond worden, voorzienvan een kritisch commentaar. Maar het zou prachtig zijn als VPRO en BNNeens met wat meer smaakvolle erotiek zouden komen. Niet alleenomstreden pornofilms waar mensen tegen hun wil aan hebben meegewerkt,maar ook eerlijke producties waar actrices en acteurs gewoon met vrijewil aan hebben meegedaan. En dan liefst smaakvolle erotiek, alstegengewicht tegen de vrouwonvriendelijke goedkope rotzooi waar we opde commerciële zenders mee worden doodgegooid. Want het is juistbelangrijk om naast het eenvormige platte porno-aanbod metalternatieven te komen. Gezien het feit dat de markt weinig aanstaltendie kant op maakt zou juist de publieke omroep met dit soort productiesmoeten durven komen. Zouden omroepen als VPRO en BNN daarmee niet eensmooi hun vrijzinnige karakter kunnen tonen? Ben benieuwd hoe dan dekritiek van de christelijke partijen gaat luiden, als ze zich nergensmeer achter kunnen verschuilen dan achter hun eigen reactionaireovertuigingen.

De Europese commissie stelde recentelijk voorom de drug 1-benzyl piperazine in alle lidstaten strafbaar te stellen.Dat zou dan de eerste keer zijn dat ‘Europa’ zich met het drugsbeleidin de afzonderlijke lidstaten bemoeit. Vanuit vrijzinnig opzicht is datnatuurlijk onwenselijk. Nederland is nog steeds (ondanks deconservatieve tegenbeweging van de laatste jaren) uniek envooruitstrevend in zijn drugsbeleid. De rest van Europa loopt daarinachter. Aanpassen aan gezamenlijke Europese wetgeving is dus een stapterug. De SPheeft daarmee een sterk argument om Europa te bekritiseren. Detoenemende macht van de commissie vormt in dit opzicht een bedreigingvoor de vrijzinnige uitgangspunten waarom ons land –nog steeds- bekendstaat.

Maar daarmee zijn we er nog niet. Europa heeft ook op een veelminder zichtbare manier invloed op het Nederlandse drugsbeleid. Hetpaddoverbod, de steeds strengere controles op dance-feestjes, arrestaties van mensen terwijl die slechts een dosis voor eigen gebruik bij zich hebben (zie tolerantie.nu),het afschaffen van pillentests op feestjes: er wordt de laatste tijdenorm veel nadruk gelegd op handhaving ten koste van gezondheid,persoonlijke vrijheid en privacy. Dit alles doet vermoeden datNederland in Europees verband aan overcompensatie lijdt. Omons softdrugsbeleid te verdedigen wordt steeds vaker op andere gebiedeneen beleid gevoerd dat strenger is dan in de strengste lidstaten.

Toch is het in vrijzinnige kring not done om je vraagtekens te zetten bij Europa. Voorje het weet krijg je het label opgeplakt van een conservatieve,nationalistische SP’er, een provincialist, een nostalgischegemeenschapsdenker, een angsthaas die zich probeert te verzetten tegende onomkeerbare wet van de vooruitgang naar een Verenigd Europa. Inplaats daarvan zou je niet bang moeten zijn: Europa wordt met de nieuwegrondwet alleen maar democratischer, zodat je daar ook rustig jevrijzinnige stemgeluid kan laten horen. En ja, als je dan toch hetonderspit delft, dan is dat toch democratie?

Ik heb zo mijn twijfels bij die redenering. Liberalen abstraheren deovergang naar een Verenigd Europa: zij zien het als slechts eenverschil in schaalgrootte. Mensen zijn in de kern hetzelfde, dus opEuropees niveau ontstaat niets anders dan een politiek zoals je die opnationaal niveau al had, maar dan uitvergroot. Dat heeft allerleivoordelen, want samen staan we sterker in een steeds meerglobaliserende wereld (alsof dat niet ook een argument is vanuitangst). Zodra je het hebt over de gezamenlijke geschiedenis van debevolking van een bestaande natiestaat, waarin mensen zich eenidentiteit hebben eigen gemaakt die verschilt van andere staten, ben jeeen essentialistische, nationalistische cultuurdenker.

Maar toch: die Nederlandse vrijzinnigheid, dat liberale drugsbeleid:dat komt toch ergens vandaan? Dat is toch op een bepaald moment in detijd ontstaan door een specifieke verzameling van omstandigheden die inons land (toevallig?) bij elkaar kwamen? Een realistische enpragmatische instelling, waarbij gezondheid en persoonlijke vrijheidbelangrijker werden gevonden dan het simplistisch handhaven vanregeltjes. Dat kun je terugvoeren op ‘onze’ koopmansgeest of op ‘onze’traditie van het gedogen van andersdenkenden of op wat voor oorzakendan ook. Niemand kan echter ontkennen dat dit specifieke beleid juistin Nederland is ontstaan en nergens anders.

De WRR zegt dat de Nederlandse identiteit niet bestaat, dat er inplaats daarvan in dit land heel veel verschillende identiteiten zijn.Daar hebben ze gelijk in. Toch hebben al die identiteiten bij elkaarwel iets neergezet, dat uniek is in de wereld. Moeten we daar danafbreuk aan doen door -op dit moment in de geschiedenis- allemaalandere ‘identiteiten’, in een hele andere mix, daarover mee te latenbeslissen?

Het principe van democratie op Europees niveau is prachtig. Maar alsdat principe in conflict komt met vrijzinnige waarden, wat dan? In delaatste decennia van de 19de en de eerste van de 20ste eeuw hebbenliberalen, radicalen, vrijzinnigen en socialisten gevochten voor eenalgemeen kiesrecht. Toen dat er in 1917 en 1919 uiteindelijk kwam washet resultaat dat vooral christelijk rechts hier enorm van profiteerde.Daaronder viel bijvoorbeeld de ARP die bij monde van voorman AbramKuijper jarenlang het ‘huismanskiesrecht’ verdedigde: papa mag naar destembus en brengt zijn stem uit en vertegenwoordigt daarin vrouw enkinderen. Een overwinning van de democratie: misschien. Maar tegelijkde ironie van de geschiedenis: hoe je idealen zich uiteindelijk tegenje kunnen keren.

Daarom betwijfel ik sterk of we op dit moment in de tijd wel moetenstreven naar een verdergaande Europese eenwording. Met Europesesamenwerking is niets mis, maar op diverse beleidsgebieden, zoals hetdrugsbeleid, zou Europa geen invloed moeten kunnen uitoefenen opnationale politiek. Ook vanuit een vrijzinnige optiek is daar iets voorte zeggen. Goed daarom dat de SP (samen met Groen Links overigens) eenamendement tegen de aan het begin van dit stukje gemeldebeleidsmaatregel heeft ingediend. Het verbieden van drugs op Europeesniveau is een kwalijke zaak en zet een verkeerd precedent. Misschienklinkt het truttig en nationalistisch, maar laat Nederland, zolang eenvrijzinnig Europa nog ver te zoeken is, op dat gebied alsjeblieft zijneigen boontjes doppen.