Communicatie en intimiteit: hoe apparaten ons veranderen

Wie wel eens een liefde in het buitenland heeft gehad weet misschien waar ik het over heb. Die telefoongesprekken waarin je eigenlijk niets zegt. Je vertelt van alles, luistert wat er gebeurt totdat alles verteld is en alleen de stem overblijft. Een zweem van intiem contact via dat harde apparaat aan je oor. Datzelfde apparaat waarmee je eigenlijk met iedereen belt, waarbij je partner in den verre wordt gereduceerd tot de zoveelste blikken stem.

Deze september was ik aanwezig bij de Picnic-conferentie in Amsterdam en wat bij mij het meeste bleef hangen was een praatje van Stefan Agamanolis van het Distance Lab. Hun doel was het ontwikkelen van ‘Slow Technology’, in navolging van Slow Food. Veel technologie is volgens Agamanolis ‘fast’, zoals ‘fast food’ dat is. Denk aan een mobiele telefoon. Je gebruikt hem overal en altijd. Je kunt hem gebruiken terwijl je andere dingen aan het doen bent (multitasken) waardoor je aandacht verdeeld wordt (vergelijk met een hamburger die je snel op straat opeet), de communicatie werkt overal op de wereld exact hetzelfde (zoals een Bigmac er altijd hetzelfde uitziet). Het team van distance lab had zich proberen voor te stellen hoe een ‘slow’ versie van technologie, bijvoorbeeld communicatie-technologie eruit ziet.

Terug naar de liefde-op-afstand die ik in de eerste alinea beschreef. Eén van de vragen die ze zich hadden gesteld is hoe het mogelijk is om intimiteit terug te brengen in de elektronische communicatie. Het resultaat was een soort van ring waarmee je tekeningen kon maken over een oppervlakte. De communicatietechniek zorgde dat de vingertekeningen naar de andere kant van de wereld werd gecommuniceerd en daar verschenen op het bed of op het lichaam van de partner. Het geheel was gebaseerd op de intieme communicatie van geliefden, die met hun vingers tekeningen maken op het lichaam van de ander. Om een idee te krijgen hoe dat eruit ziet kun je het beste het volgende filmpje bekijken:

Een ander fascinerend idee was om een telefoongesprek weer tot zijn essentie terug te brengen. Alleen maar gesproken woord, zonder enige afleiding. De ouderwetse telefooncel was al een stap op weg naar die communicatie, omdat je niets anders om je heen ziet dan een kaal hokje. Die legt het echter steeds meer af tegenover de ‘snelle’ mobiele telefoon. Het idee was nu om mensen in een zwembad te laten zweven met een soort drijvend bol om hun hoofd, waarin ze konden bellen. Het zwembad was op lichaamstemperatuur zodat er zo min mogelijk prikkels waren. Het effect was dat mensen inderdaad met volle aandacht bij het gesprek waren, veel gebaarden met handen en voeten en de gesprekken een stream-of-consciousness-achtige structuur kregen. Zie hiervoor de volgende video:

Er waren nog meer ideeën, maar wat me aansprak is de wijze waarop technologie geplooid wordt naar de mens in plaats van de mens naar een bepaalde technologie. Dat klinkt raar, technologie is immers altijd een menselijk product, het volgt de behoeften van de mens. Maar gek genoeg kan een apparaat dat is opgezet volgens bepaalde functionele principes ook een eigen leven gaan lijden. Een voorbeeld is de mobiele telefoon. Die is ontwikkeld en bedacht vanuit een filosofie van snelle communicatie, dat je overal en altijd iedereen kan spreken. Maar die snelle communicatie die echoot weer terug naar ons. We gáán ook sneller communiceren, doordat we de beschikking hebben over een toestel dat daartoe in staat is.

Er is dus een tweezijdige relatie tussen mens en artefact. Allereerst schrijft de mens een bepaald systeem in de materie, een systeem dat doordacht is en vaak niet alleen functionaliteit, maar ook een bepaalde norm met zich brengt. Een voorbeeld daarvan is gegeven door de Franse wetenschapsfilosoof Bruno Latour. Een snelheidsdrempel in de weg bevat impliciet een moraal, namelijk dat je rustiger moet rijden in het daarvoor bestemde weggedeelte. Ten tweede bepaalt de materie, het artefact, de mens. De drempel geeft mij de boodschap dat ik te hard rij.

Maar de mens smelt ook samen met de technologie. Een ander voorbeeld van Latour om dat ter illustreren gaat over de discussie in de Verenigde Staten over wapenbezit. Er is een groep die zegt ‘guns kill people’ en een groep die zegt ‘guns do not kill people, people kill people’. De redeneerfout is dat je de mens niet kan scheiden van het instrument. Mensen worden anders van wapens. Iemand met een wapen is een ander persoon dat iemand zonder wapen. Dan ben je namelijk een wapenmens geworden. En wapenmensen vermoorden mensen eerder, dan niet-wapenmensen.

Terug naar de telefoon en de intimiteit op afstand. Als het mogelijk is om waarden in technologie te verstoppen, dan zouden we ons heel erg bewust moeten worden van welke waarden we in welke technologie stoppen. En ook heel praktisch, dat als je kiest om een bepaalde technologie te gebruiken, met de waarden en normen die er in die technologie zijn verwerkt, je je bewust moet zijn van de effecten daarvan. Is het goed om je liefde te reduceren tot een blikken stem? Of tot een msn-avatar op je scherm? Zijn er onbedoelde effecten? En zijn er bepaalde, grotere sociologische effecten van het in gebruik nemen van technologie? Interessante vragen voor de tijd waarin we nu leven. In ieder geval lijkt ‘slow technology’ mij, als is het alleen maar als statement, een welkome aanvulling op bestaande technologieën.