Het boekje Slow Sex. Een erotisch beschavingsoffensief –een pamflet over seksualisering- is maandag officieel uitgekomen en gepresenteerd tijdens Pinched in Paradiso. Ik kijk terug op een week van veel publiciteit. Zoals verwacht zowel veel positieve reacties als ook negatieve. Soms moesten mensen even zoeken wat het pamflet nu eigenlijk zei: een kritiek op preutsheid of de zoveelste feministische anti-porno canonnade? Ik heb het gevoel dat de kritiek tegen de preutsheid van christelijke en islamitische huize goed geland is. De problematisering van de seksuele beeldcultuur wat minder goed: dat blijft een ingewikkeld en genuanceerd onderwerp.
Meermalen is mij gevraagd hoe ik er nu zelf in zit, in dit onderwerp. Waarom heb ik nu juist hierover geschreven? Om heel eerlijk te zijn: niet uit een gevoel van diepe verontwaardiging. Als ik door de stad loop voel ik me niet beledigd door de overvloed aan naakt. Dat zijn voornamelijk vrouwen en daar kijk ik graag naar. Natuurlijk is de verbeelding vaak wat clichématig en seksistisch, maar als man irriteer ik me daar persoonlijk niet heel erg aan, al kan ik me goed voorstellen dat vrouwen het vervelend vinden om daar elke dag mee geconfronteerd te worden. Muziekzenders kijk ik zelden en dan al helemaal geen vervelende hip hop of arrenbie, dus al die pimps en ho’s waren volledig aan me voorbijgegaan als ik me niet met het onderwerp was gaan bezighouden.
Maar bepaalde ontwikkelingen in de maatschappij waar ik me al langer mee bezig houd, komen terug in het seksualiseringdebat. Het gaat dan om zaken als de commercialisering en verdinglijking van bijna alles, de neoconservatieve golf die ‘links’ Nederland de schuld geeft van allerlei moderne misstanden, de positieve en negatieve gevolgen van de emancipatie van het individu sinds de jaren zeventig. Allemaal uitdagingen voor het progressieve denken en waar het seksualiseringdebat een van de vele voorbeelden van is. Wat ik altijd leuk heb gevonden aan meewerken met een denktank als Waterland is de behoefte om tot een genuanceerd standpunt te komen over al die kwesties. Niet te verzanden in linkse dogma’s, maar luisteren naar de kritiek van rechts (en van anderen) en deze vervolgens te zien als een uitdaging om het eigen gedachtegoed te verbeteren. Voorzitter van Waterland Dick Pels deed dat al door het gedachtegoed van Pim Fortuyn serieus te nemen en niet gemakkelijk af te serveren zoals een groot deel van links Nederland deed. Ik ben dan ook erg blij met de nieuwe neoconservatieve intellectuelen. Ze vormen een voortdurende uitdaging en een prikkel voor zelfreflectie voor de progressieven.
Naast een zekere irritatie met de verpreutsing de laatste tijd vanuit de hoek van CDA en christenunie is dat dus mijn motivatie geweest om te schrijven over seksualisering. Ik vond het leuk om dat samen met Brechtje Paardekooper te doen: zij is psychologe en ik ben een historicus met een voorkeur voor culturele ontwikkelingen. In dat opzicht vulden we elkaar goed aan. Ondanks dat bleef het echter een moeilijk onderwerp. De kritiek op preutsheid viel nog wel mee: er is een overmaat aan onderzoeken waarin wordt bewezen dat het niet goed is voor de seksuele en psychologische ontwikkeling van jongeren om hen tot uitstel van seksualiteit te proberen te dwingen. Pornoficatie en porno zijn echter veel glibberiger (ahum!) onderwerpen. Als mensen nou eenmaal geil worden van machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, als mensen dat seksuele fast food nu lekker vinden, wat kan je er dan over zeggen?
Niet veel eigenlijk. Dat de arbeidsomstandigheden bij het maken van porno goed moeten zijn. En dat je voor bepaalde extreme vormen van longtailporno (gewelddadige sekssites, verkrachtingssites, sites waarop vrouwen vermoord worden) wel een flinke waarschuwing mag hangen dat het allemaal gefingeerd is (dat bedoelden we met een keurmerk). Voor meer details over dit onderwerp verwijs ik naar Ralf Bodelier. En dan de mainstream-porno? De sites die je meteen op de eerste pagina tegenkomt als je het zoekwoord ‘porno’ intikt bij Google? Stel je voor dat je een puber bent en nieuwsgierig naar spannende plaatjes, dan is dit dus het eerste waar je mee geconfronteerd wordt. Wat voor effect heeft dat op je? Op je latere relaties? Op je kijk op seksualiteit? Dit is een moeilijke. Ik geloof dat we pas echt gaan merken wat het effect is geweest van al die makkelijk bereikbare internetporno als we een jaartje of tien verder zijn en al die jongeren van nu zich verder hebben ontwikkeld. Er rest nu slechts een gevoel van onbehagen bij het zien van al die stereotype beelden.
Een onbehagen dat ook te voelen is op andere terreinen. Een voorbeeld is de documentaire Our daily bread over de wijze waarop ons voedsel wordt geproduceerd. De beelden laten zien wat het effect is van schaalvergroting, automatisering en een efficiënte arbeidsverdeling op de voedselindustrie. Toen ik de film zag bekroop me voorzichtig een gevoel van vervreemding. Zo ver zijn we langzamerhand van de natuur afgegroeid dat alles -het slachten van dieren en het oogsten van bijvoorbeeld zonnebloempitten- gegroeid is in een kil, mechanisch proces. Aan de ene kant is dat prachtig: want juist door al die techniek en die schaalvergroting kunnen heel veel monden goed gevoed worden. De mensheid is er enorm op vooruitgegaan sinds de tijd dat we nog oogsten met een zeis en de koeien zelf slachtten. Tegelijkertijd is er dat vreemde onbehagen dat we afhankelijk zijn geworden van techniek en dat we steeds meer in een kunstmatige wereld zijn komen te leven. De kunstmatigheid van de porno-industrie, die vermarkting van mensenvlees, is een ander voorbeeld van die vervreemding en dat onbehagen. Niet iets dat je met politieke middelen moet gaan bestrijden, zeker niet, maar wel een ontwikkeling die tot denken aanzet.
En zo zijn er dus veel meer processen in de maatschappij die het waard zijn om besproken te worden. Dat ga ik de komende tijd dan ook doen. De seksualisering laat ik voorlopig aan anderen om te bespreken. Ik ben er het laatste halfjaar, eigenlijk sinds mijn ‘Vagina achter designtas’-stuk in Trouw (en ook daarvoor, zoals de lezers van mijn weblog weten) zo veel mee bezig geweest dat ik het eerlijk gezegd. volledig gehad heb met het onderwerp. Er zijn zoveel andere boeiende zaken waar ik mijn schaarse tijd aan kan wijden. Het pamflet is uit en ik zet hierbij dan ook een punt achter het onderwerp.
Dylan van Rijsbergen 