Hoe fataal is ‘stout’?

Heleen van Royen is stoer. In het boek Stout dat zij samenmet lingerie- ontwerpster Marlies Dekkers schreef definieert zij onderdie naam een nieuwe levensfilosofie voor vrouwen. Vrouwen moeten beternadenken over de mate waarin ze bevrijd zijn. Ze moeten zich nietschamen voor hun seksualiteit, hun verlangens en hun lust. Stout-zijnheeft veel te maken met vrouwelijke promiscuïteit en het delen van jeerotische fantasieën met andere vrouwen.

Van Royen noemt zich ook een feminist. In haar recent uitgekomen eenmalige glossy Heleeninterviewt ze Christie Hefner, dochter van Hugh en directrice van hetPlayboy concern. Hefner: ‘wie zichzelf geen feminist noemt, is in feiteeen racist.’ Ahum. Racist? In ieder geval geeft Van Royen samen metmede-powervrouw Hefner aan het woord feminist weer een stoere klank. Inhet magazine is verder een lijst opgenomen met de 100 Nederlandsevrouwen met het meeste aanzien en macht. De Top-3: Neelie Kroes, RitaVerdonk en Sonja Bakker. Wie wil daar nu niet tussen staan?

Wanneer ben je als vrouw stout? Daartoe ontwierpen Dekkers en VanRoyen een twaalfpuntsschaal. Tot en met nummer 9 op deze schaal scoorje met eigenschappen die iedereen (en zeker de meeste feministen)zullen aanspreken: levenslustig, ambitieus, creatief, ondernemend,grensverleggend, veerkrachtig enz. Maar vanaf schaal 10 komen daar deechte stoute begrippen bij: dominant, manipulatief en ongenaakbaar.Waarom nu juist deze termen? Waarom zouden vrouwen aan die omschrijvingwillen voldoen? Stoute vrouwen lijken een sterke obsessie te hebben metmacht. Vooral macht over mannen. Zij voldoen daarbij aan het klassieke type van de femme fatale. De fatale vrouw is het vrouwelijke equivalent van de mannelijke ladykiller.Ze windt mannen om haar vinger en dumpt ze wanneer het haar uitkomt(waarom komt het beeld van Rob Oudkerk me nu ineens voor ogen?). Zegebruikt haar seksualiteit vooral als middel om die macht teverkrijgen. De fatale vrouw heeft daarbij andere motieven dan de nymfomane.De laatste gebruikt ook seksualiteit als middel, maar dan vooral omaandacht te krijgen. De fatale vrouw echter veracht de mannen die zijgebruikt en manipuleert hen juist omdat ze afhankelijkheid naarhaar toe tonen. De fatale vrouw houdt niet van zwakte en vanbehoeftigheid. Ze kijkt neer op mannen die wel dergelijke gevoelenshebben.

Een paar jaar terug was er een tentoonstelling over fatale vrouwenin het Groninger Museum. Het type van de fatale vrouw was namelijk inhet fin de siècle een populair motief in de beeldende kunst.Fatale vrouwen speelden destijds een dominante rol in de mannelijkeverbeelding. Salomé, La belle dame sans merci, Klytaimnestra, Medea,het zijn vaak verbeeldingen van mannelijke angsten, net zoals denymfomane een verbeelding is van mannelijke verlangens. Betekent ditdat de fatale vrouw niet bestaat, dat het hier om een construct gaat,afkomstig ui de mannelijke fantasie? En dat als ze al bestaat, dat hetom zogenaamd uncle Tom-gedrag gaat, zoals Ariel Levy dat beschrijft in haar boek Female Chauvinist Pigs?Met andere woorden: dat ze de plek inneemt die haar in de mannelijkeverbeelding is toegewezen? Vanuit feministisch oogpunt is dat eenverleidelijke these. Fatale vrouwen als Heleen van Royen lijden aan eenvorm van vals bewustzijn. Filosofe Stine Jensen heeft al eens geopperddat Van Royen en Dekkers Nederlandse FCP’s zijn. En gezien het feit datVan Royen op bezoek gaat bij FCP bij uitstek, Christie Hefner, lijkt zedit geluid zelf te willen bevestigen.

Toch is dat te kort door de bocht. Fatale vrouwen bestaan weldegelijk, net zoals nymfomanes bestaan. Hun psychologische motievenzijn alleen wat minder fraai en eigenlijk helemaal niet stoer. In detentoonstellingscatalogus van Fatale vrouwenstaat een artikel over dit type vrouw van psychoanalyticus Eddy deKlerk. Volgens de Klerk gaat het hier om vrouwen die in hun kindertijdbang zijn gemaakt en affectief tekort zijn gekomen. Met behulp vanmachtsfantasieën proberen zij te overleven in een buitenwereld die zeals bedreigend ervaren. De psychoanalyticus beschrijft de eigenschappenvan de fatale vrouw als volgt: ‘een extreme vorm van onafhankelijkheid,de overtuiging niets of niemand nodig te hebben, de vanzelfsprekendeveronderstelling bewonderd te worden, superieur gedrag, het gevoelboven alle kritiek te staan, het streven zelf de touwtjes in handen tehouden en de neiging elk teken van zwakte, kwetsbaarheid ofbehoeftigheid uit het emotionele repertoire te bannen.’ Het is nietmijn bedoeling om Heleen van Royen als persoon te analyseren. Het gaatme hier om de levenswijze die zij samen met Dekkers onder de naam stoutwil uitdragen. Waarom is de stoute vrouw zo fataal? En waarom is erblijkbaar behoefte aan dit type in postfeministisch Nederland?

Want het kenmerkende van de fatale vrouw is dat ze leeg en onzekeris van binnen. Die leegte en onzekerheid die in de jonge jaren zijnontstaan probeert ze te overdekken met een imago van superioriteit. VanRoyen en Dekkers schrijven in Stout: ‘Niets van wat we doen isvanzelfsprekend of makkelijk, al zouden we liever dood neervallen dandat in het openbaar laten blijken’. Stout-zijn is dus een lege pose enhet doel is macht. Zou dat de reden zijn dat Van Royen altijd zo onechtoverkomt op TV? Wellicht. In ieder geval is het de vraag of het eengoed rolmodel is voor vrouwen om je in het openbare leven altijd andersvoor te doen dan je bent.

En hoe zit het dan met seks? De fatale vrouw maakt ook instrumenteelgebruik van haar seksualiteit. De Klerk spreekt zelfs vanpseudo-seksualiteit. Het is niet belangrijk of de fatale vrouw veel vanhaar seksualiteit geniet, als de man die ze verovert maar voor haarvalt en van haar afhankelijk raakt. Daarom zijn veel van de seksueleverhalen in Stout niet echt spannend. Ze gaan er eerder overhoe stoer vrouwen wel niet zijn, dat ze vreemd durven gaan, dat zemannen als lustobject durven gebruiken. Nog zoiets: in de Heleen staat een heel stuk over ‘SM voor beginners’ en ook in Stoutwordt veel gekoketteerd met SM. Natuurlijk is SM op het eerste gezichtinteressant voor stoute vrouwen die gepreoccupeerd zijn met macht. Maar SMis de seksualisering van macht en gevoelens van dien aard maken deeluit van je persoonlijkheid, net zoals homoseksualiteit deel uitmaaktvan iemands innerlijkste ik. Je hebt het of je hebt het niet. Het isgeen truukje dat je kan leren om je seksspel op te waarderen, om lekkerstoer en stout te doen. Dat alleen al denken is het instrumentaliserenvan seksualiteit en niet het beleven daarvan. Van werkelijke seksueleemancipatie is dan ook weinig sprake bij Van Royen.

Seks mag namelijk nooit een middel zijn, maar is altijd doel opzich. Seksualiteit is zo persoonlijk dat je er eigenlijk alleen maar opeen heel kwetsbare manier van kan genieten. Dat hoeft niet per se ineen vaste relatie, maar het vergt wel van beide partners dat degevoelens serieus worden genomen en dat er onderling respect is. Degevoelens zouden doorvoeld en authentiek moeten zijn. De fatale vrouwheeft echter totaal geen respect voor de mannen waarmee ze gaat. Zegaat net zo prat op haar veroveringen als de mannelijke ladykiller datdoet. In het hoofdredactioneel commentaar van de Heleen citeertde hoofdedactrice zelf met instemming het verhaal van een stoute vrouw:‘Ik ben een getrouwde moeder van drie kinderen. Dankzij internet heb ikeen relatie gekregen met een jongen van achttien, vervolgens heb ikvier buurjongens verleid tussen de zeventien en negentien jaar. Op ditmoment heb ik een vriendje van twintig en als we seks hebben, doe ikalsof ik zijn moeder ben.’ Let op de grote hoeveelheid getallen(aantallen minnaars, leeftijden) die in bovenstaande tekst voorkomen.Is dit verlangen, is dit lust? Of eerder bravoure en opschepperij?

Waarom worden vrouwen in deze tijd uitgedaagd om de rol van defatale vrouw te spelen? Wat is daar zo bevrijdend aan? Persoonlijk denkik dat het hier om meer gaat dan alleen uncle Tom-gedragrichting mannen. Het gaat niet alleen om vrouwen die zich aanpassen aande overheersende patriarchale moraal. Het gaat om vrouwen (en mannen)die zich aanpassen aan een samenleving waarin prestatie, macht, succesen markwaarde blijkbaar belangrijker worden gevonden dan innerlijkewaarden als authenticiteit en persoonlijkheid. Je bent pas iemand alsje succesvol bent. Op afhankelijkheid (van iemand anders of van deoverheid) wordt neergekeken. De stoute vrouw is ongelooflijkonafhankelijk, ze is ongenaakbaar. De seksuele bevrijding vanstout is een pseudo-seksuele bevrijding, omdat deze weinig te makenheeft met een kwetsbaar zelfonderzoek naar de eigen seksuele gevoelens.Seks is bij de Van Royens van deze wereld slechts een middel om hunimago interessant te maken, om nog machtiger en succesvoller te worden.Maar op het gebied van werkelijke hartstocht, van echte pureauthentieke en doorvoelde geilheid, hebben deze nieuwe femmes fatales weinig te bieden.