Een tijdje terug schreef Waterland-collega Remko van Broekhoven een bijdrage aan het Waterlog-seksdebat,waarin hij zelfbeheersing aanbeveelt in seksuele kwesties. Ik reageerdedaar destijds heel fel op, maar besefte later dat mijn kritiekvooral betrekking had op de laatste zin, waarin Remko een aantal zakentegenover elkaar zet, die in mijn ogen eerder onderling overlappendzijn. Die zin lijkt te verwijzen naar meer conservatieve opvattingenover seksualiteit, en luidt: ‘Er is immers reden genoeg om de liefdewat vaker van de lust te redden, de vrijheid van de vrijblijvendheid,en het geluk van het genot.’ Zijn liefde en lust tegengesteld, isvrijheid nooit vrijblijvend en bestaat er geluk zonder genot?
Het moderne individualistische ethos wordt door commentatoren somsop misprijzende toon ‘hedonistisch’ genoemd. Hedonisme: voor velenkomen er bij dat woord beelden naar boven van rusteloze genotzoekers,mensen die de hele dag niets anders doen zich overgeven aanoppervlakkig plezier. Die zich storten in seks-orgieën of in schrans-en vreetpartijen en zich daarbij ook nog eens regelmatig een stuk in dekraag zuipen. Maar hedonisme is veel meer dan dat, hedonisme kent zijneigen ethiek. Eén van de pleitbezorgers van dit denken was de Grieksefilosoof Epicurus (341-270 v.C.). Het is bijzonder hoe up-to-date zijngedachtegoed in deze tijd nog is en volgens mij vormt het eenaanknopingspunt voor libertijns-links anno nu, in een tijd dat we weerom onze oren worden gegooid met deugden-met-een-hoofdletter zoalsMatigheid en Rechtvaardigheid door verbeten christenen en andersoortige zedeprekers.
Volgens Epicurus is de fysieke wereld waarin we leven één zonder vanhogerop bedachte ordening, zonder een structurerend hoger ‘iets’ enzonder enig doel. Er wandelen wel goden rond in die wereld vanEpicurus, maar die bestaan net als mensen gewoon uit materie en kunneneigenlijk weinig uitrichten voor onze individuele leventjes. Als wedoodgaan houden we op te bestaan en is het dus afgelopen, er is geenmooie hemel waarin we een harp kunnen bespelen op een wolk, en er zijnal helemaal geen 72 maagden. Nu: hoe moet je volgens deze filosoof nuleven in deze kille, materialistische wereld? Epicurus ging er vanuitdat als er iets is dat bij ieder mens hoort, het wel de lust is en datwe dat principe dus als uitgangspunt van ons handelen moeten nemen. Alsmensen moeten we streven naar zoveel mogelijk positieve lustgevoelensen zo weinig mogelijk pijn.
Tot zover lijkt zijn filosofie veel op het karikaturale beeld datvaak van hedonisten wordt gegeven. Maar de lust van Epicurus omvat nietalleen kortdurend genot maar ook een staat van langdurig gelukkig zijn.Soms hebben lustgevoelens namelijk onlustgevoelens tot gevolg die delust volledig overtreffen. Bijvoorbeeld in het geval van seksueelgenot: je zomaar aan iemand vergrijpen kan je relatie uiteindelijk meerleed opleveren dan goeds en tot onlust en pijn leiden. Andersom moet jesoms enige onlust verdragen om uiteindelijk tot optimale lust te komen.Bijvoorbeeld als je heel hard moet werken en afzien om uiteindelijkiets te bereiken waar je heel gelukkig mee bent. Deze gedachtegangwordt ook wel de ‘hedonistische calculus’ genoemd.
Daarbij gaf Epicurus wel een waarschuwing: veel behoeften zijnvolgens hem niet natuurlijk, maar ingebeeld. Het hebben van behoefte isin de ogen van Epicurus een vorm van onlust (er is namelijk een‘gemis’), dus als je steeds maar méér wil, maak je jezelf uiteindelijkalleen maar ongelukkig. De filosoof stuurt in plaats daarvan aan opzelfredzaamheid, door alleen die lusten en behoeften te kiezen, waarvande bevrediging binnen je eigen macht ligt. Hij zou daarom niet zotevreden zijn geweest over onze gestresste kapitalistischeconsumptiemaatschappij, waarin iedereen zich het schompes werkt voor debevrediging van allerlei niet-natuurlijke, ingebeelde behoeften. In datopzicht gaan zijn ideeën heel goed samen met die iemand als CarloPetrini van de Slow Food beweging, volgens wie het nemen van de tijdvoor dingen uiteindelijk leidt tot een groter genot.
Epicurusspreekt daarnaast ook over een vorm van sociale rechtvaardigheid. Defilosoof dacht daarbij aan een maatschappelijk contract datuiteindelijk iedereen in die maatschappij tot nut was. Je spreekt afelkaar zo min mogelijk te schaden in diens streven naar genot.Natuurlijk is een dergelijk sociaal contract voor eensociaal-individualist nog wat magertjes, want je wil mensen ook in staat stellen om het eigen genot na te streven. Dat laatste zou een goed uitgangspunt zijn voor een modern links hedonisme.
Nu wil ik even terugkomen op de bovengenoemde opmerking van Remkoover de tegenstelling tussen liefde en lust. Vanuit het Epicurischehedonisme zou je kunnen beredeneren dat een liefdevolle relatie tussentwee (of meer?) mensen een keuze is van die twee personen voor eengrotere vorm van gezamenlijk beleefd genot. Dat betekent niet dat jebij elkaar wegrent voor elk mogelijk seksueel pleziertje, want datlevert op de lange termijn alleen maar onlust op. Alle grote waarden,zoals Trouw, Eerlijkheid, Respect, Liefde zijn in dat opzichtafgeleiden van dit genotprincipe. Daar komt bij dat het in warevriendschap volgens Epicurus zo is, dat twee individuen tenslotte éénworden. Dat betekent dat lust voor de één ook als lust wordt gevoelddoor de ander en andersom, dat pijn voor de één ook gevoeld wordt alspijn voor de ander.
In alle opzichten is het Epicurische hedonisme dus van belang voorhet moderne debat over seks, cultuur en relaties. Geven advertentiesmet mooie vrouwen daarop ons slechts een prettig gevoel vanwege deoogstrelende aanblik, of leveren ze juist (aan anderen) een ingebeeldebehoefte op om zo mooi te zijn, wat uiteindelijk leidt tot onlust(documentaire Beperkt Houdbaar)?Levert een Bouquet-romannetje een heerlijke roes van romantiek, ofhebben de erin opgeslagen waarden zodanig effect op je persoonlijkheiden de wijze waarop je je leven inricht dat je jezelf uiteindelijk meertekort doet (Marjan Slob)? Is pornografie een mooie en prikkelendeaanvulling op je seksleven, of probeer je een soort ersatz-erotiek meete bereiken omdat je relatie eigenlijk aan het doodbloeden is (Waterlog Seksdebat #8)?Is het tijd om je bestaande relatie maar weer eens op te doeken omdatdeze niet aan je behoeften voldoet, of jaag je juist ingebeeldebehoeften na en moet je je erbij neerleggen dat je soms wat extra indie relatie moet investeren om daar weer de optimale lust uit naarvoren te halen (boek Liefde à la Carte van Malou van Hintum en Jan Latten)?
Moderne individualisten, met hun lichte gemeenschappen enpersoonlijke keuzes, zijn in alle opzichten koorddansers:evenwichtskunstenaars. Het komt er uiteindelijk op neer om te zoekennaar de juiste balans en dat is en blijft een moeilijk karwei.Zelfbeheersing kan daarbij behulpzaam zijn, maar is bij lange na geendoel op zich. Sterker nog: het kan het behalen van het optimale genotook in de weg zitten. Door bijvoorbeeld te lang je eigen lusten teontkennen en soms teveel de oude deugden-met-een-hoofdletter voorrangte geven boven het enige principe waar uiteindelijk alles op neerkomt:dat van het optimale genieten.
Dylan van Rijsbergen 