Bergmans gelijk

Afgelopen donderdag werd het tweede deel uitgezonden van Sunny Bergmans Beperkt houdbaar,de documentaire over de invloed die schoonheidsidealen die uitgedragenworden via de media op vrouwen hebben. Doordat vrouwen dag-in dag-uitbestookt worden met beelden van perfecte modellen die in de meestegevallen producten zijn van photoshop en plastische chirurgie, krijgenvelen van hen het idee dat ze niet aan de norm voldoen. Ze wordenkritisch over hun eigen lichaam, voelen zich ongelukkig en gaannadenken over mogelijke chirurgische ingrepen.

De gangbare kritiek op de klacht van Bergman is de wedervraag waarze zich eigenlijk druk over maakt. Je kunt toch zelf ook wel bedenkendat al die modellen niet ‘echt’ zijn? Waarom je onzeker voelen over jeuiterlijk? Als jij niet aan perfecte normen voldoet, dan maakt dat tochniet uit, er zijn miljoenen vrouwen die niet aan het schoonheidsideaalvoldoen. Waarom je druk maken over de pornoficatie van de samenleving?Als je al die porno niet wil zien, dan kijk je toch gewoon de anderekant uit? Dring je op deze wijze niet jouw normen, over wat goed ensmaakvol is, op aan anderen? Laat mevrouw Bergman niet zo moeilijkdoen, ze stelt zich aan, ze overdrijft, het loopt allemaal zo’n vaartniet, vrouwen zijn toch sterk en autonoom genoeg om hun eigenbeslissingen te maken? Als iemand een plastische chirurgische ingreepdoet, dan is dat toch prima en iemands eigen keuze?

Het probleem met dit soort laissez-faire liberalisme is een gebrekaan zelfreflectie. Het gaat immers uit van een aantal niet nadergenoemde uitgangspunten die zeer twijfelachtig zijn. In de eersteplaats de idee dat vrouwen (mensen in het algemeen) volstrekt autonoomzijn en hun eigen beslissingen kunnen nemen onafhankelijk van de wereldom hen heen. Dit is een volstrekt utopische gedachte. Mensen wordenvanaf hun geboorte gevormd door beelden, gedachten en verhalen uit hunomgeving. Wie je bent, wat goed en wat kwaad is, wat waarheid is, watje zou moeten bereiken in je leven is grotendeels een product van onzeomgeving. Omdat we niet alles wat we horen empirisch enwetenschappelijk kunnen testen nemen we heel veel aan, vanautoriteitsfiguren bijvoorbeeld, of gewoon omdat iedereen het zegt ofomdat je het overal ziet. Dat je je aan vuur kan branden kun jeempirisch uitvinden, maar wat mooi en lelijk is, is veel vloeibaarderen moeilijker vast te stellen. In die laatste gevallen zoek je dan ookvaak houvast in je omgeving. In de eerste documentaire van Beperkt houdbaarkan Bergmans vriend praten als Brugman, zijn waarheid over haarschoonheid kan haar niet overtuigen. Dokter Mattlock in zijn witte jasheeft meer autoriteit, evenals de overdosis aan schoonheidsbeelden dieze elke dag toegediend krijgt.

Een tweede aanname van de liberale ‘vrije keuze’ gedachte is dat devraag het aanbod bepaalt. Stelt u zich even voor: een grote groepgeheel onafhankelijke, vrije geesten bedenkt uit het niets dat zebehoefte hebben aan een bepaald soort porno en schoonheidsbeelden. Deindustrie komt ze onmiddellijk tegemoet met alles wat hun hartjebegeert. Wat een prachtige gedachte, maar hoe onrealistisch ook. Ikdenk eerder dat mensen nog meer perfecte vrouwen en harde porno willenomdat ze geleerd hebben dat dat lekker is. Het is net als mode: weleren van de industrie wat hip is en we gaan vanzelf oudere modebeeldenlelijk vinden (of mooi, in een tijdperk van retromode). Daar komt geenvrije beslissing aan te pas. Ja natuurlijk, op detailgebied is er vrijekeuze. Je kan aan een bepaalde trend wel en aan een andere nietmeedoen. Zoals je kan kiezen tussen de ene pornosite en de andere. Maarnetto heeft dat op de industrie weinig invloed. Uiteindelijk bepalenzij hoe wij eruit zien en wat we lekker (horen) te vinden.

Nu heb ik weinig problemen met mode. Deze stimuleert een zekereafwisseling in kleding door de tijd heen en beperkt voor de gewonekoper de keuzestress, omdat je slechts hoeft te kiezen uit datgene watop een bepaald moment ‘in’ is. Bovendien is het bijzonder handig om opbasis van de kleding oude foto’s gemakkelijk te kunnen dateren.Geïdealiseerde vrouwbeelden echter maken dat vrouwen zich ongelukkigergaan voelen, de pornoficatie van de samenleving stimuleert de gedachtedat de vrouw onderdanig zou moeten zijn aan de man, lustobject zoumoeten zijn, en staat daarmee de emancipatie in de weg. Wat dan ooknoodzakelijk is, is meer dan de individuele keuze van zogenaamd‘autonome’ vrouwen om hier niet aan mee te doen. Zelfbewustzijn moetzich dan juist vertalen in collectieve actie.

Wat Bergmans actie uitwijst is dat autonomie niet een gegeven is,maar iets is dat telkens weer opnieuw bevochten moet worden. Juist doorde acties van Bergman, waarbij bijvoorbeeld foto’s in glossy’s wordenvoorzien van het ‘gephotoshopt’ logo, kunnen vrouwen zich losmaken vanhet door de industrie bepaalde beeld van de vrouw en daarmee een beetjeindividualiteit terugveroveren. Het is juist door actie, door dadendus, waarmee je –in samenwerking met anderen- ingrijpt in de omgevingom je heen, dat je wordt wie je bent. Niet door passief de wereld aanje voorbij te laten gaan. En zo is het niet alleen met devrouwenemancipatie, zo is het met veel politieke onderwerpen.Rechts-liberalen hebben het naïeve idee dat werkelijke keuzevrijheid,gelijke kansen en autonomie reeds gerealiseerd zijn. Links-liberalendelen deze idealen, maar zien ze als mogelijkheden in de toekomst,waarvoor voortdurend opnieuw gestreden moeten worden. Het verschiltussen ideologie en doorleefde werkelijkheid, tussen gewilde illusie enondervonden realiteit.

Ook deze bijdrage verscheen in het kader van het Waterlog Seksdebat.