Het debat over depornoficatie van de samenleving is in Nederland tot nu toeaangezwengeld vanuit twee perspectieven: een feministische en eenconservatief-religieuze. Feministen maken zich zorgen over devernederende pornografische iconografie, waarbij vrouwen louter alslustobjecten en mannen als dominante lustsubjecten worden afgebeeld. Deconservatieven maken zich druk om al die verwerpelijke erotischeafbeeldingen, die mensen zouden verleiden tot de verkeerde gevoelens(zoals bijvoorbeeld seks vóór of buiten het huwelijk). Deallesoverheersende pornoficatie van media en straatbeeld zien zij alseen gevaar voor de veilige en beheerste wereld waarin zijzelf en hunkinderen moeten leven. Er ontbreekt mijns inziens echter een belangrijkander gezichtspunt: de wijze waarop wij met porno en seks omgaan isnamelijk het spiegelbeeld van een harde, consumentistische samenlevingwaarin behoeftes alleen nog maar snel bevredigd kunnen worden. Eensamenleving die genot af wil raffelen in quality time, diezelfs iets persoonlijks als seksualiteit gerationaliseerd engelijkgetrokken heeft. Wat ontbreekt is een kritisch socialistischperspectief.
De wijze waarop de massamedia, het bedrijfsleven en de commerciezich sinds de jaren ’80 op porno hebben gestort loopt gelijk op met detoename van neoliberale economische veranderingen en de bijbehorendeverharding in de maatschappij. In de film Boogie Nights is1980 het jaar dat de film in tweeën gesplitst: van de vrolijke tijd inde jaren ’70, de tijd van de sleezy pornobioscopen, naar de opkomst vande videoband en de commercialisering daaromheen. De tweede helft van defilm markeert dan ook de neergang van de grote pornosterren van deeerste helft. Ze raken aan lager wal, verslaafd. Hoe gemakkelijker dedistributiemechanismen (en hoe meer er dus commercieel uitgeperst konworden) van porno werden, des te platter (want lagere budgetten) enuitgekauwder de films.
Seks. Als er iets is dat te maken heeft met de persoonlijkheid vaneen individu, dan is het wel seksualiteit. Ariel Levy spreekt in haarboek over de ‘ongrijpbaarheid’ van seksualiteit. Maar de commercieheeft geen boodschap aan ongrijpbaarheid. Om een product breed tekunnen verkopen, is het nodig om het te standaardiseren. Het begripseks wordt daarbij ingekaderd en teruggebracht tot directe fysiekeexpliciete handelingen. Handelingen die zo standaard zijn, dat je ze ineen catalogus kan zetten: pijpen, beffen, vaginale seks, anale seks,diverse standjes. Dit gecombineerd met een beperkte variatie inlichamen (blondje of negerin, beiden met grote siliconenborsten,mannelijk subject vaak zwaar-geschapen gespierde gorilla: blank ofzwart). Dat werd de definitie van seks. Niet langer de langzame weg vanerotische blikken, van subtiele verwijzingen, van speelsheid enexperiment: nee, seks, teruggebracht tot de kern: stijve pik, sperma,cumshot.
Feministen spreken vaak over de leegheid in de blik van de vrouwenin pornofilms. Maar de mannen zijn net zo leeg. De ‘personages’ in eenpornofilm zijn even inwisselbaar als werknemers na de nieuweontslagrechtplannen van het kabinet. In de representatie van erotieklaat het late kapitalisme zijn meest oppervlakkige en lelijke gezichtzien: het karakter en het individu zijn afgeschaft, het zijn alleen nogje ‘prestaties’ die maken wat je bent. Of dat nu de kreunendepornoactrice is die haar mannelijke tegenspeler zijn product over haargezicht laat sproeien of de kantoormedewerker die zich moet richtennaar de machtsstructuren in het geglobaliseerde bedrijfsleven. Iedereenmoet zich aanpassen, er is geen plaats meer voor een persoonlijke noot,de norm is reeds door de industrie gezet. We moeten allemaal slikken.
Want wat is seks geworden in onze postmoderne cultuur? Het is ietswaar we ‘tijd voor moeten maken’ in onze drukke levens. Seksualiteitwordt in vrouwenbladen aangeraden als zeer belangrijk voor je relatie,maar is veroordeeld tot de slaapkamer in de kleine uurtjes. Of wellichtde parenclub, of het homopark, of een andere geëigende, voorafvastgestelde plek. De wijze waarop we met seks omgaan (evenals hetopvoeden van onze kinderen, tijd nemen voor jezelf of voor cultuur,creatieve, niet-commerciële zelfontplooiing, sport enz.) is als ietsdat beheerst moet worden. De conservatieven zitten er dan ooknaast, in hun angst voor verlies aan zelfbeheersing: er is juist nietsbeheerster dan porno. Je kunt zelf de tijd bepalen dat je er gebruikvan maakt en kiezen hoe je dat wil. Natuurlijk, het straatbeeldglibbert van de (afgezaagde) seksualiserende afbeeldingen, maar wiedaar nog niet immuun voor is, moet toch zowat van een andere planeetkomen (Iran, Noord-Korea enz.).
Het is de allesoverheersende behoefte aan economische groei, diemaakt dat we aan alles wat een leven mooi, rijk en individueel maaktsteeds minder tijd besteden, of het wegrationaliseren, outsourcen,commodificeren. Anders dan lifestylebladen impliceren kun je jeindividualiteit niet kopen. Je kunt wel een uitgekauwde, van elkeoriginaliteit gespeende porno-ervaring aanschaffen. En dat is watkinderen ook leren van de pimps & ho’s in hip hop clips. Hoe tevoldoen aan platte clichés. Want als je meedoet met de rest, als je inje meest persoonlijke seksbeleving al je individualiteit kwijtraakt,dan ben je wat, dan hoor je erbij. Zoals met alles in deze doorproductiviteit bezeten samenleving.
Dat betekent natuurlijk niet dat er iets mis is met seks, meterotiek en zelfs met pornografie. Er is iets mis met de cultuur en deeconomie die ons dagelijkse, meest individuele leven vermorzelt. Ikdenk echter dat seksualiteit wel een manier is om verzet te plegen. Netzoals er een Slow Food beweging bestaat, die zich verzet tegen de standaardisering en simplificatie van ons voedsel, zo zou er een Slow Sexbeweging moeten komen die in opstand komt tegen de eenvormige manierwaarop de industrie de seksbeleving voor ons neerzet. Een beweging diestimuleert dat er weer origineel, creatief, spannend, eerlijk,individueel gesekst, geschreven, gefotografeerd en gefilmd wordt. Eennon-profit club die nieuwe beelden gaat uitvinden die zich nietconformeren aan de voorgefabriceerde erotiek die als kant-en-klarepakketjes Knorr Wereldgerechten worden verkocht. Dat is nietalleen een doel dat al onze zinnen zou kunnen gaan prikkelen. Het isook nog eens een statement tegen een dolgedraaide,overgecommercialeerde, gestresste en onpersoonlijke maatschappij.
Dit stuk heb ik gepubliceerd als bijdrage aan het Waterlog Seksdebat.
Dylan van Rijsbergen 