Nemo’s akelige dromen

Dit weblog heet ‘Nemo droomt en denkt’ maar ik heb nog nooit gesproken over wie Nemo nu eigenlijk is. Little Nemo was een stripfiguurtje van de Amerikaan Winsor McCay. Vanaf 15 oktober 1905 tekende deze begaafde illustrator elke zondag voor de New York Herald de stripverhalen van Little Nemo in Slumberland. In mijn ogen zijn dit de mooiste strips ooit gemaakt. Ze geven een prachtig beeld van deze tijd: de interesse voor de modernste techniek (zappelins, stoomboten) in combinatie met een fascinatie met het exotische (Afrikanen, Aziaten) en het fantastische (reuzen, draken en andere fantasiewezens) zijn onderwerpen die je ook in de literatuur en de schilderkunst van die periode tegenkomt. Het is ook verleidelijk voor een historicus om de strip, met zijn nadruk op het onderbewuste (Freud!) en de griezelige sfeer te koppelen aan een andere interpretatie van die periode, het fin de siècle. In die interpretatie is deze periode vooral een van neergang en decadentie, van uitbloei van de burgerlijke cultuur. Aangezien een dergelijk tijdsgevoel vaag te duiden is en van land tot land kan verschillen, moet je voorzichtig zijn met die vergelijking. Nemo lijkt echter wel heel goed in een decadent discours te passen.

De verhaaltjes verlopen allemaal volgens ongeveer eenzelfde patroon. Nemo gaat slapen en komt in een vreemde wereld terecht. In die wereld moet iets gebeuren en datgene wat moet gebeuren gaat meestal (vooral in het begin) mis. Omdat Nemo iets stoms doet of dat er ergens een spelbreker verschijnt. Dan eindigt het met Nemo die angstig of schreeuwend wakker wordt en meestal een bezorgde of geïrriteerde ouder aan zijn bed. De dromen zijn meestal heel herkenbaar, McCay heeft het voor elkaar gekregen om de meest diepgewortelde angsten op een fantastische manier uit te beelden.

Een voorbeeldje is een strip ter ere van Valentijnsdag 1906. Nemo wordt opgehaald door Cupido die van hogerhand de opdracht heeft gekregen Nemo naar Slumberland te krijgen. Cupido heeft een lokkertje bedacht: een hele rij mooie dames uit wie Nemo zijn Valentijn kan kiezen. Nemo is enthousiast.

Hij kiest uiteindelijk een heel lief meisje met een roze jurkje uit. Vraagt haar mee naar Slumberland. Echter: dan komt het griezelige gedeelte. Als hij haar aan de hand neemt, blijkt de dame niet echt te zijn. Ze is van bordkarton.  Nemo wordt totaal ontdaan wakker.

Is dit niet een van de diepste angsten van veel mensen? Dat je iets prachtigs in de schoot geworpen krijgt, iets dat verpletterend mooi is en dat het uiteindelijk niets blijkt te zijn, een foutje, een grap en dat je het weer kwijt bent?

Voor de Lacan-kenners: ooit een mooiere illustratie gezien van de uitspraak ‘de vrouw bestaat niet’? Het bordkarton is het fantasiescherm van Nemo, het masculiene subject. Als hij vanuit een bepaalde hoek naar haar kijkt (zijn blik, ‘gaze’) is hij verliefd op haar, schijnt ze hem aantrekkelijk en betoverend mooi toe. Maar als hij schuin kijkt (‘looking awry’ naar het boek van Zizek) verpulvert de fantasie. Er blijkt niets achter het bordkarton te zitten. Denk ook aan Lacans voorbeeld van het schilderij ‘De Ambassadeurs’ waarbij de vreemde ‘vlek’ uiteindelijk een schedel blijkt te zijn zodat de gehele betekenis van het schilderij verandert, nadat je het ‘schuin’ hebt bekeken. 

Tenslotte: voor iedereen die wel eens via internet gedate heeft is de ervaring van kleine Nemo misschien ook wel heel herkenbaar. Prachtige profielen, mooie woorden op je scherm en in realiteit blijkt het dan soms toch niet te klikken. Winsor McCay: een man met een vooruitziende blik.