Het is echt ongelooflijk was je allemaal aan prachtig materiaal op YouTube kan vinden. Zo vond ik beelden van een lezing van één van mijn favoriete filosofen, de Sloveen Slavoj Zizek. De lezing is in twaalf delen van ongeveer tien minuten geknipt, waarvan ik de eerste drie delen hieronder plaats. Ik zal daarbij even kort aangeven wat ik er zo leuk aan vind.
Marxisme en sociaal-individualisme
In de eerste plaats lees ik graag marxisten (zoals Zizek). Waarom leest een sociaal-individualist marxisten? Dat komt omdat ik intens kan genieten van hun vaak scherpe, dialectische redeneertrant en hun vernietigende analyse van bestaande ideologieën. Ook als linksliberaal moet je regelmatig door ideologische overtuigingen heenprikken. Veel mensen hebben niet door hoe radicaal het linksliberalisme wel niet is. Echte sociaal-individualisten willen de hele maatschappij herinrichten naar principes van vrijheid en sociale rechtvaardigheid. Dat is geen slappe pragmatiek zoals bij D’66, geen neoliberaal gerommel in de marge, geen derde weg zoals bij Tony Blair. In de traditie van Rawls zwicht je niet voor argumenten van schijnbare noodzakelijkheid voor de economie, concurrentie t.o.v. het buitenland, de slag die we ‘zeker’ gaan verliezen tegenover China en India ‘als we zo doorgaan’. Dat is een overeenkomst met het marxisme, ondanks alle verschillen. De ethiek komt eerst en de economie (of de markt) is dienstbaar aan ons menselijk geluk. We verdinglijken ‘marktwerking’ niet als een onzichtbare grootmacht waar we geen vat op hebben. Uiteindelijk zijn wij de economie, de markt zelf, met onze daden, en die kunnen we dus ook veranderen.
Natuurlijk, linksliberalen geloven niet in een volledig gecollectiviseerde economie, zien ook positieve dingen in het kapitalisme en principes van marktwerking, geloven dat er zoiets bestaat als een sociale meritocratie die voortkomt uit gelijke kansen in plaats van een opgedrongen gelijkheid van zowel kansen als uitkomsten en zien tenslotte de vrijheid van het individu als een belangrijk ethisch uitgangspunt. Dat neemt niet weg dat er volgens hen flink ingegrepen moet worden in de nog altijd ongelijke verdeling van kansen in de maatschappij. Dat betekent dat je niet bang moet zijn om (vanuit een democratische staat) in te grijpen in de eigendomsverhoudingen.
Foute films
Wat ik sympathiek vind aan deze lezing van Zizek is hoe hij een aantal ideologisch gekleurde films over 9/11 becommentarieert. Het gaat om United93 en World Trade Center. Het valt me op hoe kritiekloos in mijn omgeving vooral naar een film als United93 wordt gekeken. Mensen consumeren het zonder de context te begrijpen. Hetzelfde geldt voor zeer conservatieve propaganda bij rechtse series als 24, waarin martelen in crisissituaties (denk: terrorisme, de oorlog in Irak) wordt opgehemeld. Mensen zetten de jingle van de serie op hun mobiele telefoon omdat ze de serie spannend vinden. Ze hebben geen idee wat ze daarmee eigenlijk zeggen. Ooit zag ik de historische nazi propagandafilm Der Ewige Jude en voordat die vertoond werd vertelde een historicus welke propagandatruuks allemaal gebruikt werden. Dit om ons argeloze toeschouwers opmerkzaam te maken. Eigenlijk vreemd, terwijl we elke dag gebombardeerd worden met allerlei propaganda en er niemand is om ons te vertellen hoe we worden gemanipuleerd. Maar goed, zo iemand als die historicus is Zizek dus voor moderne films.
Het geeft mij eigenlijk altijd een raar gevoel om naar zo’n in mijn ogen ‘foute’ film te kijken. Het voelt altijd een beetje als hoereren. Je kunt een rechtse tekst kritisch lezen, dan hou je hem op een afstand. Maar een film heeft effect op je gevoel, neemt je mee. Als je je mee laat voeren door een rechtse film (en dat moet je, want anders ‘beleef’ je een film ook niet.. je kunt een film niet ‘van een afstand’ beleven) dan is dat net zoiets als met iemand vrijen waar je eigenlijk om de een of andere reden niet mee wil seksen. Je laat iets of iemand heel dichtbij komen, terwijl je dat liever toch niet doet.
Zizek geeft in onderstaande lezing heel scherp aan waar de ideologische momenten in dit soort films liggen. Probeer niet meteen in lachen uit te barsten vanwege zijn verschijning en werkelijk idiote accent. Een halfuurtje kijken werpt zijn vruchten gegarandeerd af!
Dylan van Rijsbergen 