Waarom seks eng is

‘Door van seks iets simpels, iets meetbaars te maken, kunnen we het makkelijker aan de man brengen.’

Ariel Levy

In bovenstaand citaat beschrijft de feministe Ariel Levy kernachtig haar kritiek op pornografie en de moderne pornocultuur. Voorstanders van pornografie verdedigen het genre als een manier om seks te ‘leren’. Net zoals je moet leren om met mes en vork te eten, zo kun je via porno leren hoe je ten volle van je seksualiteit kan genieten. In pornografie worden vooral handelingen afgebeeld. Maar handelingen maken nog niet dat je van seks geniet, evenmin als het met vork en mes eten het genot van de maaltijd bevordert. Seks is volgens Levy ongrijpbaar, persoonlijk en uniek. Maar aangezien dat niet te verkopen valt, heeft de commercie seks gesimplificeerd tot pornografische handelingen. Resultaat is de lege pornoficatie van de cultuur, waarin mensen alleen nog maar de seksuele handelingen uitvoeren, maar de erotiek ‘achter de handelingen’, die bizarre en ongrijpbare seksualiteit, verloren gaat.

Haar stellingname hier vind ik interessant, omdat ze zich buiten het speelveld van het feminisme begeeft. Het gaat er nu even niet om of pornografie een vorm van masculiene overheersing is. Levy raakt hier aan een diepere cultuurkritiek. Ik ben het heel erg met haar kernstelling eens. Pornografie is een vorm van simplificatie, een terugbrengen van een complex verschijnsel als seksualiteit tot een hoeveelheid handelingen (penetratie van voren, van achteren, pijpen, beffen enz.) en standaard situaties (man met vrouw, vrouw met vrouw, trio enz). Porno is in dit opzicht vergelijkbaar met een instructie bij een IKEA meubel. Je dient een hoeveelheid stappen te doorlopen en komt dan vanzelf bij een eindproduct aan. Of dat nu een tafel is of een spetterend orgasme. Het gaat hier om een instrumentele logica, seks dient ergens voor, het is nuttig en praktisch en doelgericht. En verkoopbaar natuurlijk.

Dit verschijnsel zie je trouwens niet alleen bij moderne pornografie. Als we het hebben over seks dan heeft het gemiddelde damesblad elk nummer wel een special over de wijze waarop je seks moet hebben. Daarbij worden instructies gegeven, van de meest detaillistische beschrijvingen van standjes tot praktische tips om het seksleven ‘gezond’ te houden. Laatst las ik bijvoorbeeld in een dergelijk blad dat je als vrouw moest voorkomen dat je vriendje je zag terwijl je je benen aan het scheren bent. Dat zou zijn sekslust namelijk verminderen. Alsof er geen mannen zijn die er misschien wel door geprikkeld worden om toe te kijken hoe hun vriendin haar benen scheert. Seksualiteit wordt hier ook teruggebracht tot een soort van standaardsjabloon. Dat zie je dus niet alleen bij de op mannen gerichte porno, maar ook in de op vrouwen gerichte damesbladen. En een van de redenen daarvoor is natuurlijk dat zo’n standaardsjabloon gemakkelijker verkoopt, het is efficiënter om je tot algemene clichés te beperken dan alle ontelbare uitzonderingen te beschrijven. Maar er is meer aan de hand.

Het prettige namelijk aan clichés is dat ze veilig zijn. Je kunt je verschuilen achter clichés. Door in technische en algemene termen te spreken, kun je over seks praten, zonder écht over seks te praten. Je vermijdt het genante, het typische, het persoonlijke. Je hoeft niet te vertellen dat je die met schuim ingesmeerde benen van je vriendin echt spannend vindt. Of dat je opgewonden raakte toen de serveerster voor je neus met een vloeiende beweging het tafellaken gladstreek. Of het intense verlangen dat bij je ontstond toen je wat haar onder de mouw van het nette overhemd van je collega door zag krullen. Als je seks terugbrengt tot een vast ritueel tussen twee mensen, dat zich op een bepaald moment van de dag afspeelt volgens vaste regels, dan is het controleerbaar, begrijpelijk. De liberale scheidslijn tussen publiek en privé kan bewaakt worden, want we weten wat seks is, we hebben het in de hand.

In zekere zin heeft de emancipatie van vrouwen ook meegewerkt aan deze disciplinering van seksualiteit. Dat heeft vooral te maken met de voortgaande juridisering van het ‘lastig vallen’. Seksuele intimidatie is een naar iets, niets is vervelender dan tegen je zin voortdurend seksuele toespelingen te moeten aanhoren of zelfs te moeten voelen. Daarom is het goed dat er wetgeving is en dat er instituties zijn waar vrouwen naar toe kunnen gaan om zich te wapenen tegen ongewenste intimiteiten. Maar hoe strenger de regelgeving op dit gebied, hoe sterieler de publieke ruimte wordt. In de VS zijn er situaties bekend waarbij regels opgesteld zijn over het ‘aanraken’ in officiële situaties, in welke gevallen dit geoorloofd is en wanneer niet. De ontwikkeling die we nu zien is dat we aan de ene kant allerlei extremiteiten, afgebeeld als handeling, overal in de media tegenkomen terwijl aan de andere kant de subtielere seksualiteit, zowel in woord als in beeld, steeds meer is gedisciplineerd. Beide zaken hebben met elkaar te maken. Het lijkt alsof we na de seksuele revolutie steeds angstiger voor échte seks zijn geworden. Met al onze porno, seksrubrieken en seksprogramma’s zijn we preutser dan ooit.

Een reden daarvoor is dat seks per definitie grillig is en dus eigenlijk niet past in onze van instrumentele rationaliteit doortrokken kapitalistische en liberale maatschappij. Seks is een manier van spelen met elkaar en die speelsheid wordt ons eigenlijk vanaf de middelbare school al afgeleerd. Zelfbedachte spelletjes worden teruggebracht tot geïnstitutionaliseerde sporten, met regels, structuren en patronen, fantaseren hoef je niet meer te doen want dat doen televisie en computerspelletjes voor je en de vrije seksuele beleving van kinderen wordt gereguleerd door pornografie en damesbladen. Natuurlijk, dit alles heeft een doel, het maakt de wereld veilig en voorspelbaar (en vormt zo een tegenwicht tegen de onvoorspelbaarheid van de neoliberale economie). Je hoeft niet meer te praten met je medespeler over welk spelletje je doet, want de regels staan al vast. Je hoeft geen moeite meer te doen om zelf te fantaseren. Je kunt zomaar naar bed met iemand die je nog niet goed kent, want beide weet je precies welk ritueel je moet uitvoeren.

Maar toch, op de een of andere manier mis je iets.