In het opiniekatern van de NRC van zaterdag schrijft Stine Jensen kritisch over wat zij de pornoficatie van de samenleving noemt. Zij koppelt deze pornoficatie aan het beeld dat door commerciële porno van de vrouw wordt uitgedragen: een verminkte vrouw die het lichaam door plastische chirurgie en veel siliconen heeft omgezet in een lustobject. Hoewel zij voorheen de idee van een van de eigen seksualiteit bewuste vrouw als bevrijdend zag, ziet ze nu ‘female chauvinist pigs’, vrouwen die zich gedragen en denken als mannen. De pornoficatie uit zich volgens Jensen in allerlei commerciële media en bijvoorbeeld in reclame. Als aanleiding voor haar stuk gebruikt Jensen de kritiek van de Christenunie op een te plaatsen billboard van een vrouw in een goudkleurige bikini ergens aan de Oudegracht in Utrecht.
Een interessant betoog, vooral ook omdat Jensen hier, met veel voorbehoud overigens, als progressieve feministe in een politieke kwestie de kant van de neoconservatieven kiest. Deze ontwikkeling zie je de laatste tijd vaker, een voorbeeld daarvan is het eerder door mij op deze weblog becommentarieerde stuk van Karina Schaapman. Langs dit soort ideologische lijnen tekent zich zo langzamerhand een monsterverbond af tussen (christelijke) neoconservatieven aan de ene kant en emancipatorisch denkende progressieven aan de andere kant. Omdat je deze ontwikkeling op veel breder niveau kan zien – denk aan het huidige kabinet waarin CDA en Christenunie samen met de PvdA regeren – is het des te belangrijker kritisch naar dit soort betogen te kijken.
Pornoficatie. Als mensen spreken over ‘pornoficatie’ van de cultuur, wat bedoelen ze dan eigenlijk? Mijn Van Dale definieert ‘pornografie’ als volgt: ‘literatuur, films enz. met een sterke nadruk op seksualiteit om iem. erotisch te prikkelen of het maken van dergelijke literatuur enz.’. In deze definitie wordt niet gesproken over siliconentieten of andersoortige implantaten. Er wordt niet gesproken over specifiek de vrouw als lustobject. In strikte zin is pornografie niets anders dan geile boekjes, plaatjes of films. Die kunnen gemaakt worden door een commercieel bedrijf of door een individu zonder een commercieel oogmerk. Ze kunnen voor alle doelgroepen gemaakt zijn, vrouwen, mannen, hetero, homo. En ze kunnen alle denkbare seksuele fantasieën weergeven, van de meest versuikerde vanilleseks tot harde leernichten-sm.
Maar dat is niet wat Jensen met pornoficatie bedoelt. Met pornoficatie bedoelt zij dat een bepaalde vorm van seksualiteit en een bepaald vrouwbeeld (want over een manbeeld gaat het hier niet) alomtegenwoordig is geworden in reclameboodschappen, billboards, magazines, videoclips enz. Het gaat daarbij om een mainstream heteroseksueel masculien pornobeeld dat sinds de jaren ’80 steeds gewoner is geworden. De commercie heeft gebruik gemaakt van dit beeld: in het kapitalisme doen bedrijven immers wat de consumenten willen? Maar er heeft tevens een omgekeerd effect plaatsgevonden: doordat de commercie deze vorm van pornografie zo is gaan uitdragen, is deze mainstream geworden. De markt volgt niet alleen de wensen van de consument, ze maakt ze ook.
Als we een realistisch beeld willen krijgen van de seksuele wensen van gewone mensen, dan moeten we op internet kijken. Internet is een vrijplaats voor alle vormen van erotische prikkeling. Elke ‘perversiteit’, elke mogelijke vorm van verlangen is vertegenwoordigd op het internet. Sommige sites zijn commercieel, sommigen zijn zo specifiek wat ‘doelgroep’ betreft dat ze uit zichzelf nooit winstgevend kunnen worden. Dan zijn het louter individuele geilaards die graag hun verlangens willen delen. Internetporno wordt – met een nieuwe preutsheid- vaak weggezet als verdorven en slecht, Het feit dat gewone mensen de behoefte hebben om met hun verlangens bezig te zijn wordt gezien als een vorm van trieste, moderne ontaarding. Ook Stine Jensen schrijft over de ‘doe-het-zelf-huis-tuin-en-keuken-pornografie’ en rekent dit zonder onderscheid onder haar pornoficatie-these. Mijn mening is juist dat het internet een vrije ruimte is die enorm veel potentieel biedt voor ware seksuele bevrijding, voor echte erotische emancipatie. Het vormt juist een tegenwicht tegen de verplatting en simplificatie van de commercie en de massamedia.
Jensen heeft gelijk dat er een gevaarlijk aspect vast zit aan het mainstream pornografisch ideaal. Dit ideaal is verre van bevrijdend, het is enorm beperkend, schetst een fysiek model van de begeerlijke vrouw en sponsort daarin een enorme industrie. Meisjes die zichzelf vol met siliconen laten spuiten om te voldoen aan een ideaalbeeld, dat is net zo’n gevaarlijke ontwikkeling als vrouwen die zich uithongeren om de maten van de modellen uit de mode-industrie te benaderen. Mensen zijn niet autonoom, autonomie is verschrikkelijk moeilijk in een wereld waarin de commercie er vooral baat bij heeft om een simpel rolmodel uit te dragen. Het ontketende kapitalisme met zijn instrumentele logica maakt immers van alles en iedereen een consumptiegoed, van de werknemer, de patient, de burger en dus ook van de prikkelende plaatjes. En zoals het kapitalisme alles standaardiseert: de McDonalds ziet er in Jakarta hetzelfde uit als in Stockholm, zo standaardiseert het ook seks.
Maar betekent dat dat alle erotiek, alle pornografie dan maar weer verbannen moet worden naar de slaapkamer? Dit gevaar lopen we, als progressieve en liberaal-denkende mensen zonder meer conservatieve christenen gaan steunen in hun strijd tegen de ‘verseksualisering van het straatbeeld’. Integendeel, er is helemaal niets mis met een beetje meer seks, een beetje meer spannende erotiek in ons onderkoelde, preutse hollandse landje. Maar laat dan in vredesnaam duizend bloemen bloeien. Laat mensen zelf beslissen wat er in hun straat komt te hangen. Geef buurtcomités of gemeenteraden inspraak in de keuze van de billboards in de straat. Laat de jongens en meisjes van de gay-parade lekker hun gang gaan en ga alsjeblieft niet zeuren over een teveel aan bloot één keer per jaar. En als jonge mensen seksuele voorlichting krijgen op de middelbare school: leer ze dan surfen. Want door de rijkheid van het internet te bekijken, zullen zij leren begrijpen dat erotiek en seksualiteit meer is dan wat de gemiddelde hip hop of arrenbie clip op internet overbrengt.
Dylan van Rijsbergen 
beste dylan,
met veel interesse las ik je stukje over de “pornoficatie van de maatschappij”. Als vierentwintigjarige met veelal uitbundig décolleté en overwegend liberale opvattingen, sluit ik me bij je aan als je zegt dat er niets mis is met een beetje meer sex (voor volwassenen) en dat het internet bevrijdend werkt en de erotische revolutie juist kan dienen. Ik vind echter wel dat iedereen dat vooral zelf moet weten, en dat het mensen die er geen behoefte aan hebben niet door de strot geduwd moet worden. Als mijn oma van 88 na tienen tv kijkt vraagt ze de volgende dag aan mij wat fistfucking is(geen grap), dan krijg ik toch mn bedenkingen. Nou kan mn oma dat wel aan, maar kunnen kinderen van , say, 13 dat ook? Kunnen die filteren wat normaal is en wat respectvolle man/vrouw verhoudingen zijn? Als zij na schooltijd MTV aanzetten en een grote neger met 9 goedgevulde vrouwtjes in gstring aan zn voeten zien, waarbij en passant ook nog even de goldcard door de bilspleet wordt gehaald, denk jij dan dat ze dat kunnen relativeren? Of zouden toch onbewust beginnen te denken dat het blijbaar normaal is om je een pimp te noemen op je 16e? En is het dan zo gek om die clips na 23.00 uit te zenden, en voor die tijd in een wat minder pornografische versie? is het zo gek om jonge kinderen niet constant te willen blootstellen aan sex, blote silliconen, en afbeeldingen die -let’s face it- voor vrouwen vaak ongemakkelijk en denigrerend zijn? Meisjes van 15 die hun vagina laten verbouwen omdat hun zestienjarig vriendje had gezegd dat het er niet mooi uit ziet… waar denk je dat dat vriendje dat idee vandaan heeft gehaald? ik wil echt niet zeggen dat alle sex uit de openbare ruimte gebannen moet worden, echt niet, maar er is een tussenweg. Je kan er tegenwoordig bijna niet meer de tv aanzetten of je ziet lillend vlees, kinderstrings met uitnodigende doodshoofdjes, 0900nummers met halfnaakte vrouwen om 21.00, verhalen over kelderboxen, gewip in de Gouden Kooi (en even inzoomen)”schurende” jongeren, breezersletjes of de top tien meest geile blondjes. Soms is dat voor mij, nogmaals; 24 en echt niet preuts of puriteins, gewoon VERMOEIEND. het lijkt wel of het over niets anders meer kan gaan.Of sex en blote vrouwen (want het gaat idd alleen maar over vrouwen) het enige is wat deze natie nog kan boeien. Het wordt echter gewoon vervelend in de letterelijke zin van het woord; het vervéélt me. ík kan me er echter overheen zetten, het relativeren, er om lachen, het soms minachten, denken; “daar zou ik me niet voor lenen”, of “hij zal wel wat te compenseren hebben” Maar jonge kinderen die al deze dingen ook zien, die zo vatbaar zijn, en zo graag mee willen doen, erbij willen horen, imiteren, zij kunnen dat niet. Zij denken dat het normaal is, en worden steeds vaker kleine elfjarige protsitueetjes. Hoe liberaal ik ook ben, en hoezeer ik ook hecht aan vrijheid en tolerantie, ik denk dat het geen kwaad kan om die kinderen te beschermen tegen tevéél sex tevéél geweld, tevéél bloot. Zodat ze gewoon nog even kinderen kunnen blijven.
mvg goosje hofstee
Beste Goosje,
je reactie verwondert me een beetje. Juist omdat ik in mijn artikelen heel veel kritiek heb gehad op de platte wijze waarop ons aan alle kanten seksualiteit wordt opgedrongen. Zie bijvoorbeeld ook mijn stuk in Trouw (http://www.trouw.nl/deverdieping/letter-geest/article813562.ece) en heel veel andere stukken.
Wat ik wel vind is dat je niet simpel moet denken in termen van verbieden of verminderen. Er is zoveel mooiers aan seks dan de platte porno die we overal zien. Daarom heb ik altijd gepleit voor meer diversiteit op dit gebied. Ook voor kinderen is dit belangrijk omdat ze dan leren dat het ook anders kan. Mijns inziens is seks niet slecht en kinderen kunnen er niet vroeg genoeg over voorgelicht worden. Maar dan wel wat minder plat en eenzijdig graag.
Dus volgens mij verschillen we niet zoveel van mening 😉
Ook ik heb je stukje geboeid gelezen.
(Mainstream) pornografie is simpelweg een industrie, net als bijvoorbeeld de bio-industrie.
Ik zou alleen willen dat meer mensen zich zouden afvragen wat ze eigenlijk moreel gezien van pornografie vinden. Ik hoop dat er in de toekomst meer mensen zullen zijn die, ondanks hun eigen praktische belangen, durven stil te staan bij de ethische kant van het verhaal. Je hoeft ook geen vegetariër te zijn om je vraagtekens te kunnen stellen bij de bio-industrie.
Ook denk ik dat het niet meer dan logisch is dat de emancipatorische progressieven en neoconservatieven naar elkaar toe trekken als het allemaal écht te bont wordt, want dat wordt het volgens mij.
Ik vind het ook niet meer dan logisch dat pornoficatie naast de objectificatie van de vrouw wordt geplaatst.
Wat je in de media van jongs af aan standaard te zien krijgt, gaat uiteraard deel uit maken van je eigen beleving (dat zijn we met elkaar eens). Als op verschillende manieren de nadruk vooral ligt op het afschilderen van de vrouw als lustobject, dan worden die gedachtes overgenomen. De rol komt vaster te liggen door het natuurlijke proces van socialisatie.
Ik zou mij er persoonlijk inderdaad prettiger bij voelen als pornografie weer voor in de slaapkamer en andere ruimtes met gesloten deuren wordt, met een extra goed kinderslot er op. Er is niet veel mis met pornografie, behalve dat het opgedrongen wordt, en doordat het zulke mainstream, eenzijdige porno is, daarmee ook het beeld van de vrouw. Argumenten als ‘je kunt het toch wegklikken, wegzappen, niet kijken’ etc, vind ik zwak, want dat kán helemaal niet. De maatschappij is doorgeslagen op seksueel gebied. Ik weet dat het moeilijk is om enige grens te trekken in een land waar vrijheid van keuze zo voorop staat, maar het probleem is, dat de mens niet kán kiezen. (Dit gaat uiteraard ook op voor het modebeeld dat vertegenwoordigd wordt.)
Als ik mijn kinderen seksuele voorlichting geef later, geef ik ze boekjes met lachende, getekende vrouwen en mannen die uitleggen hoe alles dan wel niet in elkaar zit. Als ze oud genoeg zijn om tot op een zeker punt te kunnen relativeren (want dat alles wordt natuurlijk alsnog door alles om ons heen beïnvloed) kunnen ze wat mij betreft dan zelf op onderzoek gaan. Tot die tijd zou ik ze zo goed mogelijk willen beschermen tegen de rouwe beelden die door een kind onmiddelijk opgeslagen worden en anders verwerkt dan bij volwassenen, ze hebben inmiddels nog niet veel andere beelden gezien. Laat ze eerst maar eens leren van elkaar te hóuden, voordat ze hardcore plaatsjes van tieten in kutten krijgen te zien.
Uiteindelijk leidt de seksuele revolutie van de jaren zeventig en de hier verworven vrijheid van seksuele belevening (ook of vooral van de vrouw) tot een doorgeslagen maatschappij die de oude machtsverhoudingen eerder bevestigt dan ze verandert. En wat is er dan nog overgebleven van de emancipatie van vrouwen, behalve de bespreekbaarheid van menstruatie, masturbatie en blaasontsteking? 😉
Amarantha, 17 jaar.
p.s. Sorry dat ik op zo’n oud bericht heb gereageerd, ik zie het nu pas. Maar bij Google staat je post op nummer één als ik pornoficatie intyp..
Beste Amarantha,
Dank je voor je uitgebreide reactie. Ik denk dat de kern van het verhaal is dat genot en fantasie op zich amoreel kunnen zijn. Om dit amorele aspect niet te laten overvloeien op de samenleving moet binnen een bepaalde context en in een bepaald bewustzijn genoten worden. Dat geldt voor pornografie maar ook voor de bouquet-romannetjes waar Marjan Slob bijvoorbeeld over schrijft.
Inderdaad is die context anders voor kinderen dan voor volwassenen, maar elk individu reageert er ook op een andere manier op. Bij het nastreven van meer diversiteit in erotische afbeeldingen binnen de context van bijvoorbeeld de openbare ruimte, doel ik er daarom ook geenszins op dat elke individuele seksuele voorkeur vertegenwoordigd moet zijn. Wel geloof ik dat een meer authentiekere erotiek, die dichter bij de mensen staat, ueberhaupt minder schadelijk is. Zowel voor kinderen als volwassenen.
In mijn ogen zijn de idealen van de seksuele revolutie het namelijk nog steeds waard om voor gestreden te worden en moeten we ons niet neerleggen bij de platte commercialisering van de seks (die ik ook wel Hefnernisme heb genoemd).