In NRC Handelsblad van vandaag stond een opiniestuk van Lans Bovenberg, Johan Mackenbach en Roel Mehlkopf. Onder de titel ‘Maak een einde aan de perverse solidariteit’ houden de economen een pleidooi voor een variabele pensioenleeftijd. De redenering is als volgt: lager opgeleiden leven over het algemeen veel korter dan hoger opgeleiden (in het stuk wordt gesproken over 10 jaar verschil in levensverwachting). Dat is de reden dat het volgens de heren rechtvaardiger zou zijn om de pensioenleeftijd voor die laatste groep dan maar te verhogen. Zij kunnen immers toch langer van deze periode genieten, is de redenering. Op dit moment ‘betalen’ lager opgeleiden, die immers minder lang van het pensioengeld gebruik maken, het pensioen van hoger opgeleiden.
Op het eerste gezicht klinkt dit een links mens natuurlijk sympathiek in de oren. De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. Maar er klopt iets niet aan de redenering. De demografische gegevens over levensverwachting van bevolkingsgroepen worden namelijk voetstoots aangenomen. De vraag ‘waarom worden die lager opgeleiden dan niet zo oud?’ wordt niet gesteld. De bevolkingsopbouw en het grote verschil in verwachte levensjaren tussen bevolkingsgroepen zien de economen als een voldongen feit.Wat zijn dan precies de oorzaken van dat verschil in levensverwachting? Uit het artikel word je daar niets wijzer over, maar je kunt natuurlijk zelf wel wat verzinnen. Lager opgeleiden leven vast ongezonder, eten slechter, roken meer en doen wellicht ook vaker lichamelijk werk dat het lichaam sneller doet slijten. Zou het niet logischer zijn als de overheid beleid ging voeren om dat grote verschil in levensverwachting te verkleinen? Dat kan door die verschillende oorzaken aan te pakken, zodat de levensverwachting ook bij lagere opleidingen omhoog gaat. Dat zal allemaal wel erg moeilijk zijn, maar toch niet onmogelijk?
Natuurlijk is daar wat paternalistischer beleid voor nodig. Mensen dienen beter te worden voorgelicht, opgevoed bijna. Van kinds af aan, via buurtwerk of op school. Enige maatregelen tegen de alomtegenwoordigheid en goedkope verkrijgbaarheid van fast food zouden genomen moeten worden. En wellicht zouden we mensen die zwaar lichamelijk werk doen wat meer kunnen gaan betalen en wat korter laten werken.
In plaats daarvan komen de CDA economen met een cynisch plan. Deze laaggeschoolde mensen leven korter, dus dan kopen we die jaren die ze moeten missen af door voor hen de pensioenleeftijd niet te verhogen. Voor hoger opgeleiden doen we dat wel, die kunnen langer gaan werken. Intussen wordt het arbeidsbestel niet ontspannener, maar gaan we alleen nog maar meer werken. De pensioenlasten worden misschien iets eerlijker verdeeld, maar er verandert structureel niets aan een enorme ongelijkheid in de samenleving. Deze ongelijkheid namelijk, dat als je in een laag opgeleid gezin geboren bent, je op dit moment heel weinig kans hebt om maatschappelijk te stijgen en dat je dus veroordeeld bent om 10 jaar korter te leven dan iemand uit een hoog opgeleide omgeving.
De Bovenbergs van deze wereld zijn zo geobsedeerd met het ‘betaalbaar’ houden van de verzorgingsstaat dat ze gezonken zijn tot het cynische niveau van dit soort ‘oplossingen’. Onder het mom van rechtvaardigheid affirmeert deze oplossing juist de onrechtvaardige kansenverdeling in de Nederlandse samenleving.
Dylan van Rijsbergen 
Hoi Memo,
ik was aan het googelen op m’n eigen naam en kwam zo op jouw site.
Creatieve boel hier, mijn complimenten!
Maar ik begrijp je kritiek niet zo goed op ons stuk.
Je zegt dat er niets structureel verandert aan de ongelijkheid in onze samenleving. Dat is nou juist wel het geval. Laten we ons beperken tot twee twee vormen van ongelijkheid: ten eerste is er ongelijkheid in gezondheid en ten tweede er is oneerlijkheid binnen het pensioenstelsel.
Ons voorstel verandert inderdaad niets aan de ongelijkheid in gezondheid, daar heb je helemaal gelijk in.
Maar ons plan lost wel de oneerlijkheid in het pensioensysteem op. Dus dan hebben we de helft van de oneerlijkheid opgelost. Een mooi begin, toch? Jouw kritiek komt er op neer dat we nog niet alle ongelijkheid in de wereld hebben opgelost. Nee, dat is waar. Maar dat maakt het toch niet tot een slecht voorstel?
Groetjes,
Roel
ps: de overheid onderneemt wel het een en ander om de gezondheidsverschillen te verkleinen. De huidige ambitie is om de verschillen met 25% terug te dringen. Maar goed, zoals je weet is het maken van doelstellingen makkelijker dan het waarmaken ervan 🙂 Zie:
Programmacommissie SEGV-II (Commissie Albeda). Sociaal-economische gezondheidsverschillen verkleinen. Eindrapportage en beleidsaanbevelingen van de programmacommissie SEGV-II. Den Haag: ZonMw, Programmacommissie SEGV-II, 2001b.
Beste Roel,
Allereerst hartelijk dank voor je bezoek en je reactie!
Jullie voorstel om het pensioenbeleid rechtvaardiger te maken is natuurlijk sympathiek als je je alleen op de pensioenproblematiek richt en verder de maatschappelijke ongelijkheid die erachter zit negeert. Vergelijk het met criminaliteitsbestrijding. ‘Meer blauw op straat’ is prachtig, maar werkt hoogstens als symptoombestrijding als je niet wat doet aan de achterliggende oorzaken (armoede, slechte wijken, slecht onderwijs).
Wat me vooral trof is de bittere boodschap die jullie enigszins omfloerst aan deze lager opgeleide mensen brachten: ‘jongens, jullie leven 10 jaar jonger, helaas, maar er is ook goed nieuws: voor jullie wordt de pensioenleeftijd niet verhoogd!’ Alsof verloren levensjaren in geld kunnen worden uitgedrukt.
Dat miste ik een beetje in jullie verhaal. Het is een hele grimmige realiteit waar je over spreekt maar ik vond nergens een woord in jullie artikel over mogelijkheden om hier wat aan te doen. Zo hadden jullie bijvoorbeeld kunnen verwijzen naar de stukken die je hier in je reactie noemt.
Natuurlijk, jullie voorstel is zeker een verbetering op de huidige situatie en die is ook inderdaad pervers. Maar dan is het belangrijk om te weten dat het voorstel slechts een pleister is op een wond waar nodig wat aan gedaan moet worden!