In het zweet….

In het zweet uws aanschijns zult gij brood eten, totdat gij tot de aarde wederkeert, dewijl gij daaruit genomen zijt.
Genesis 3:19:

De christelijke doctrine van de erfzonde leert dat de mens tot werk en nooddruft veroordeeld is. Dat is de straf die Adam en Eva meekregen bij hun uitdrijving uit het paradijs. We moeten dus hard werken, dat is ons lot en de enige troost die we daarbij hebben is het geloof in Jezus Christus en diens wederkomst op aarde. De genade is aan God alleen, de mens is niet in staat daar wat aan te veranderen.

De Verlichting en vooral het socialisme leren dat de mens wel degelijk bij machte is wat aan zijn lot te doen. Door de ontwikkeling van nieuwe technologie en het inzetten van die technologie zodat deze aan alle mensen gelijkelijk ten goede komt, kunnen mensen bevrijd worden van de ketenen waarmee ze gebonden zijn aan het aardse bestaan van hard werk en honger lijden. Natuurlijk, in de geschiedenis waren er altijd groepen geweest die gevrijwaard waren van de dwang te werken: de Grieken en Romeinen profiteerden daarbij van slavenarbeid, de adel in de Middeleeuwen van de binnen het feodale stelsel werkende boeren en de bourgeoisie in de 19de eeuw van de loonarbeid van het proletariaat. Maar allemaal waren het onderdrukkingsrelaties waarbij de ene groep profiteerde van de onderworpenheid van de andere groep. Het socialisme wilde een maatschappij creëren waarbij iedereen de mogelijkheden binnen zijn bereik zou hebben die bijvoorbeeld de Griekse mannen hadden gehad.

Intussen zijn er in een land als Nederland al grote stappen gezet in de richting van dit ideaal. Dankzij de verzorgingsstaat en collectieve arbeidscontracten zijn mensen bevrijd van de onzekerheid om hun baan te verliezen (wat ook een typische vorm van nooddruft is) en verdienen ze vaak een redelijk loon. Veel van die veranderingen zijn op het conto te schrijven van bewegingen aan de linkerkant van het politieke spectrum.

Maar als we de mens uit zijn naakte bestaan willen bevrijden, dan zijn enkel economische en sociale maatregelen niet genoeg. Wil een mens werkelijk in staat zijn te groeien als persoon en individu, dan zijn ook culturele, psychologische en spirituele factoren van belang. Die factoren zijn door links, zeker sinds de jaren ’70, zwaar veronachtzaamd. Met een beroep op het begrip ‘autonomie’ zijn grote groepen, vooral binnen de onderklasse, domweg aan hun lot overgelaten. Hoe autonoom is iemand, die niet opgegroeid is in een vertrouwde omgeving, die zich niet geborgen voelt, die geen culturele achtergrond heeft om zichzelf een plaats te kunnen bepalen en die nooit uitgedaagd is na te denken over de zin van zijn bestaan? Lang heeft links gedacht dat dit dan vanzelf wel zou komen, dat er in mensen een of andere originele kern is die vanzelf naar boven komt als hij maar een baan of desnoods een uitkering heeft.

De kwaliteit van het onderwijs en de curricula binnen datzelfde onderwijs gingen steeds meer achteruit. De gemiddelde Nederlander heeft een abominabele kennis van zijn eigen taal en geschiedenis. Zonder een stevige culturele achtergrond zijn veel mensen makkelijk slachtoffer van de meest slechte producten van het kapitalisme: de platte amusementsindustrie en de consumptiemaatschappij. Wanneer een mens geen vorming meekrijgt, niet zelfstandig leert nadenken en die praktijk voortdurend oefent, dan wordt ook geen karakter opgebouwd. Alleen karakter en discipline kunnen iemand helpen het uiterste uit zichzelf te halen, te groeien vanuit zichzelf en daarbij ook werkelijke vreugde te leren kennen. ‘Gemakkelijk’ amusement is leuk voor het moment, maar levert geen blijvend gevoel van voldaanheid op. Deze postmoderne leegte leidt tot een voortdurend vluchtgedrag of een gemakzuchtige, onderuitgezakte houding en een lichtgedeprimeerde stemming (is depressie niet een aandoening die steeds sneller stijgt?) die tot weer meer consumptie van lege producten leidt. Een vicieuze cirkel.

Wanneer links zich weer bewust wordt van de aloude opdracht om de mens te bevrijden van zijn naakte bestaan dan moet ingezien worden dat dat niet alleen kan met economische en sociale maatregelen. Een strijd tegen de perverse effecten van het kapitalisme is vooral ook een culturele en psychologische strijd. Daarom moet er veel meer geïnvesteerd worden in een beschavingsoffensief, via onderwijzers, via sociaal werkers, en via de zorg moeten alle mensen een helder cultureel en moreel kader voorgelegd krijgen, van waaruit ze als zelfstandige mensen, met karakter, de wereld in een geglobaliseerde maatschappij aankunnen. Daarbij moet links ook niet vergeten dat we daarvoor instrumenten nodig hebben die duidelijkheid kunnen geven aan mensen. Een voorbeeld daarvan is de in veel linkse kringen vermaledijde historisch-culturele canon.

Een zelfstandige mens is altijd het resultaat van groei in een geborgen en zekere omgeving. Wanneer bestaanscondities op economisch, sociaal, cultureel, psychologisch en spiritueel niveau verzekerd zijn heeft ieder mens werkelijk mogelijkheden tot groei. Bij het vergroten van de onzekerheid, door bijvoorbeeld de vermindering van de ontslagbescherming en het uitkleden van het onderwijscurriculum vanuit een moerassig relativisme is uiteindelijk niemand gebaat. Tenzij je wil wachten op een bovennatuurlijke Verlossing natuurlijk.