Mogelijkheid van een eiland

Het voelde gisteren als een opluchting, toen ik Michel Houellebecqs laatste boek ‘Mogelijkheid van een eiland’ eindelijk naast me neer kon leggen. De naargeestige en desolate denkwereld van de schrijver begon me steeds meer tegen te staan en zelfs te vervelen. Toen ik jaren geleden ‘Elementaire deeltjes’ las vond ik dat een confronterend boek. ‘Mogelijkheid’ gaf me echter een heel ander inzicht in het denken van Houellebecq… zelfs als je de groteske en overdreven stijl van de Franse schrijver negeert valt op hoezeer de man een simpele filosofie voortdurend weer opnieuw probeert over te brengen.

Deze filosofie, de idee dat de (moderne) samenleving een seksuele markt is geworden die uiteindelijk alleen verliezers kent (we worden immers allen oud en lelijk) is natuurlijk een vrij voor de hand liggende, enigszins puberale constatering, die ook niets anders doet dan bevestigen wat we allemaal altijd al dachten en niet wilden toegeven. Maar juist die zucht van herkenning, die de lezer slaakt wanneer hij Houellebecq leest en de huiver die diezelfde lezer voelt bij de in het extreme doorgedachte boeken van de schrijver, zijn in mijn ogen een dwaalweg. Want ondanks zijn kritiek op de moderne samenleving schetst Houellebecq geen uitweg, geen radicale verandering die het doorgedraaide individualisme doet opheffen. Leek hij dat in ‘Elementaire deeltjes’ nog wel te doen, met zijn verwijzing naar de mogelijkheid van genetische manipulatie van de menselijke soort, in ‘Mogelijkheid’ werkt hij deze ‘verlossing’ zodanig uit, dat er op het laatst alleen een meditatieve, hopeloze leegte overblijft.

In dat opzicht is de poel van ‘gezonken cultuurgoed’ waaruit de schrijver put een vrij klassieke ideologie, namelijk het christendom en, misschien in nog iets sterkere mate, Oosterse filosofieen. Houellebecqs boeken zijn niets anders dan de uitwerking op een meer modern, literair niveau van de doctrine van erfzonde en verlossing. De schrijver is absoluut geen ‘Marx van de eenzamen’, zoals hij wel eens genoemd is, eerder een Augustinus. En zoals al dit soort ideologische gedachtenspinsels stimuleert het boek niet tot verzet en verandering, maar tot een lege, stoicijnse aanvaarding van de status quo. Het boek bevrijdt niet, maar bevestigt, affirmeert de repressieve wereld van het nu.